Narcisme en vergeving: ja of nee?

Dit is een gastcolumn van Agnetha

Dit is nu zo’n onderwerp dat op velerlei manieren belicht en beschouwd kan worden, maar waar geen eenduidig antwoord op is te geven, althans zeker niet door mij. Hooguit kan ik mijn eigen visie hierop met jullie delen, gevormd door levenservaringen, educatie door middel van lezing van uiteenlopende opvattingen, een ontwikkeld gevoeld voor rechtvaardigheid e.d.

Vergeving is zo persoonlijk, zit zo dicht op je eigen huid, je levensbeschouwelijke opvattingen, geloofsovertuigingen, etc. Benader je het vanuit christelijk oogpunt, dan zal al snel de conclusie zijn: ik keer mijn andere wang toe. Kijk je ernaar vanuit beschaving of normaal menselijk oogpunt, dan zal ook al gauw het idee zijn dat je móet vergeven om verder te kunnen. Ook in de hulpverlenerswereld kom je dit veel tegen; zonder vergeving, ook van jezelf, houd je je herstelproces tegen. Is dat zo, is vervolgens de vraag.

Persoonlijk heb ik helemaal niet het idee en de ervaring dat ik pas verder kan als ik de narcisten in mijn leven – ouders, ex-partners – vergeef. Vaak wordt vergeving voorgesteld als een actieve daad, een beslissing die je even van de planken trekt, en klaar. Ik geloof daar niet in, vergeven beslis je niet zomaar, maar komt vanuit een diep gevoelde innerlijke noodzaak of behoefte. Ik heb geen behoefte om dingen te vergeven die in mijn ogen gerust aangemerkt mogen worden als onvergeeflijk. Wie bepaalt waar de grens tussen vergeeflijk en onvergeeflijk ligt? De enige die dat bepaalt ben jezelf, en die grens zal voor een ieder anders zijn. En niemand, maar dan ook niemand, hoeft je aan te leunen dat vergeven zou móeten. Als je dat voor je gevoel niet kunt, krijg je er op die manier nog eens een schuldcomplex bij. Je raadgever is je innerlijke kompas, en het is juist na je ervaringen met narcisme de bedoeling dat je leert op dat eigen kompas te vertrouwen in plaats van je door anderen te laten voorschrijven wat je zou moeten. Waarmee ik niet pleit voor onverzettelijkheid en onverzoenlijkheid, integendeel, maar wel voor autonomie, zelfbeschikkingsrecht, het mogen aangeven van je persoonlijke grenzen, je eigen beleving serieus nemen.

Lastiger vind ik het issue van “jezelf vergeven”. Dit is ook irrationeel, want waarom zou je jezelf moeten vergeven voor dingen die zich toch maar moeilijk als fout laten bestempelen. Was het zijn en blijven in een narcistische relatie een fout? Objectief gezien kun je dat vinden, maar in het licht van je geschiedenis en achtergrond, je natuur, en de onwetendheid over de stoornis? Velen van ons kennen het, de zelfverwijten, de vragen die je jezelf stelt: “Waarom heb ik het allemaal zo lang geaccepteerd, waarom ben ik niet eerder opgestapt, waarom heb ik niet naar mijn eigen signalen geluisterd, waarom heb ik aan zelfbedrog gedaan, mijn intuïtie genegeerd”, etc. In mijn op zich heel goede herstelproces komt na drieënhalf jaar af en toe bij een trigger nog steeds dat duiveltje uit dat doosje waarbij ik tegen mezelf zeg: “hoe heb je in godsnaam zo stom kunnen zijn, zo ziende blind?”

In de laatste roman van de Belgische schrijfster Griet Op de Beeck, die m.i. als geen ander in staat is om de gevoelszenuwen van mensen vlijmscherp bloot te leggen, kwam ik de volgende zin tegen: “Misschien is onszelf niet vergeven makkelijker dan de diepste waarheid onder ogen te zien”. Die zin raakte me, want inderdaad, als je ertoe wilt komen om jezelf te vergeven en daartoe in staat te zijn, ontkom je er niet aan om de confrontatie met je eigen issues aan te gaan. En diepste waarheden in het gezicht te kijken. Dat vereist nogal wat, in mijn geval de moed om eindelijk te onderkennen dat ik het allemaal zonder hulp niet meer kon en dus de therapie op te zoeken die mij verder zou kunnen helpen. En geholpen heeft het, maar af en toe……
Vergeving, van jezelf of van de ander: ik wens iedereen de moed en vrijheid om voor zichzelf te bepalen wat hierin wenselijk en nodig is.