Het thema van de Orange the World campagne 2024 was ‘Recht op veiligheid, altijd en overal.’ Orange the World zet zich al jaren in voor de strijd tegen geweld tegen vrouwen en meisjes.
Wat kunnen we doen om dit geweld te stoppen?
In de periode van 2018-2022 zijn er in Nederland zo’n 235 personen vermoord door een (ex)partner, ouder of ander familielid, het grote deel hiervan is vrouw, maar er zijn ook mannelijke slachtoffers. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat wat de media doorgaans afdoen als ‘familiedrama’ of ‘crime passionel’ eigenlijk een eenzijdig patroon van dwingende controle betrof. En deze verkeerde beeldvorming helpt niet.
Slachtoffers, omstanders en professionals herkennen vaak niet dat er sprake is van een opbouwend en kwaadaardig patroon. Het gedrag van de pleger wordt als ‘normaal’ gezien en de maatschappelijke kaart ‘Waar twee vechten hebben twee schuld’ wordt getrokken. In combinatie met een gebrek aan inzicht in dwingende controle en cluster B persoonlijkheidsstoornissen zorgt dit voor een gevaarlijke cocktail.
FEMICIDE IS DE MEEST VOORSPELBARE MOORD
In de ruim elf jaar dat Het Verdwenen Zelf bestaat, hebben we veel levens weten te redden. De boeken van Iris Koops en de begeleiding van therapeuten uit ons netwerk om uit de destructieve relatie te stappen, zijn voor velen cruciaal geweest.
Tijdens Orange the World verbonden we onze infographic ‘Dwingende Controle in Beeld’ met de relatiefasen en rode vlaggen die duiden op een verhoogd risico op moord. Ook gingen we in op de vraag ‘Waarom ga je niet weg?’ en gaven we handvatten bij een vermoeden van escalerende dwingende controle.
ONTSNAPPEN KLINKT EENVOUDIG, MAAR IS HET NIET
Als het zo simpel was, had het slachtoffer allang een punt achter de relatie gezet. Wanneer een slachtoffer door de pleger in zijn of haar web van dwingende controle is gezogen, is ontsnappen vaak niet makkelijk en soms zelfs gevaarlijk. En dat heeft meerdere oorzaken:
📌 Het slachtoffer heeft door de idealisatiefase kennis gemaakt met een kant van de dader die ogenschijnlijk ‘liefdevol’, ‘warm’ en ‘empathisch’ is. Het slachtoffer verlangt hiernaar terug (traumabonding, stockholmsyndroom).
📌 Door de dwingende controle verliest het slachtoffer contact met de realiteit en zichzelf (een ‘verdwenen zelf’). Er ontstaat een nieuwe ‘standaard’, waarbij er met een menselijke norm gemeten wordt, terwijl die er in werkelijkheid niet is. Er is alleen vanuit het slachtoffer begrip voor de pleger, voor zijn geschiedenis, zijn stress, etc.
📌 Omstanders zien vaak maar één puzzelstukje van het geheel, hierdoor hebben ze geen compleet overzicht van wat er zich werkelijk afspeelt. Het slachtoffer wordt niet serieus genomen en het probleem gebagatelliseerd.
📌 Door complete isolatie van vrienden, familie, soms van werk en het ontbreken van eigen financiële middelen lijkt het alsof er geen perspectief meer is. Dit bindt het slachtoffer extra aan de pleger.
📌 De angst dat de pleger dreigementen als (zelf)moord, fysiek geweld, geweld naar huisdieren of bijvoorbeeld het ontvoeren van de kinderen daadwerkelijk gaat uitvoeren werkt verlammend. Vaak weet het slachtoffer heel goed waar de pleger toe in staat is. Neem dit serieus!
HOE ERNSTIGER DE MISHANDELING,
HOE MOEILIJKER EN GEVAARLIJKER HET IS OM TE ONTSNAPPEN.
Het slachtoffer is succesvol gebonden, doordat de pleger bewust destructief gedrag afwisselt met zogenaamd ‘positief’ gedrag. Deze ‘beloning’ vormt het verslavende element. Verbreekt het slachtoffer de relatie, dan volgt vaak een charme-offensief om het slachtoffer te overtuigen dat het ‘nu’ beter zal gaan.
Onderzoek wijst uit dat slachtoffers van dwingende controle tot wel zeven keer teruggaan naar de pleger voordat zij definitief de relatie verbreken. Het slachtoffer moet er ook echt aan toe zijn en een zorgvuldige voorbereiding (of zelfs een vluchtplan) is essentieel. Het is aan te raden dat slachtoffers hier professionele steun bij zoeken en de risico’s inventariseren.
🚩🚩🚩HERKEN DE FASEN VAN EEN RELATIE MET (ESCALRENDE) DWINGENDE CONTROLE 🚩🚩🚩
Een relatie waarin dwingende controle een rol speelt, wordt veelal gekenmerkt door een aantal fasen:
1. IDEALISATIEFASE
Plegers van emotioneel en psychisch geweld starten vaak met love bombing, te snel, te mooi. Zo wordt het slachtoffer bewust ingesponnen in het web van de pleger. Die eerste binding zie je vaak terug in de vorm van snel samenwonen of bijvoorbeeld een zwangerschap.
2. DEVALUATIEFASE
Na de idealisatiefase volgt het stelselmatig afbreken, vernederen van en kritiek leveren op het slachtoffer. Dit wordt afgewisseld met zogenaamd ‘lief’ en ‘positief’ gedrag. De pleger ‘redt’ het slachtoffer nadat hij/zij mishandeld is (door hem/haar). Aantrekken, afstoten; onvoorspelbaar en onregelmatig. Het gevolg hiervan is traumabonding: het slachtoffer verlangt terug naar de persoon die hij/zij gespiegeld kreeg in de idealisatiefase. Hij of zij verwart dit positieve gedrag met een persoonlijkheidseigenschap, maar alles is en was bedoeld om macht en controle te krijgen over het slachtoffer. Het slachtoffer gaat nog meer zijn of haar best doen. Daar ligt het probleem volgens de pleger.
3. ESCALATIEFASE
Er zijn een aantal gebeurtenissen die de ‘balans’ in de relatie kunnen verstoren en die een risico vormen dat het escaleert. Dit zijn doorgaans gebeurtenissen waar de pleger niet direct controle over heeft. De pleger raakt hierdoor uit balans; hij/zij verliest de macht. Denk aan scheiding, verslechtering van gezondheid, faillissement, etc.. Nu zijn er een aantal mogelijkheden: de pleger zoekt zijn narcistische voorraad elders, gaat over tot een charmeoffensief (hoovering) en de cyclus begint opnieuw en de dwingende controle wordt voortgezet
of het wordt gevaarlijk: de ESCALATIE-fase start.
Is er sprake is van dwingende controle? Inventariseer dan altijd de rode vlaggen. Bij escalerende dwingende controle neemt het risico op (zelf)moord namelijk sterk toe.
🚩DE RODE VLAGGEN VAN FEMICIDE🚩
Niet alle plegers van dwingende controle gaan over tot moord op hun partner of gezin. Gelukkig niet! Het gaat echt om ESCALERENDE dwingende controle, waarbij er een aantal rode vlaggen zijn die het risico op moord sterk vergroten. Vaak gaat hier een moment aan vooraf waarbij de pleger als het ware de controle verliest. Dit zijn gebeurtenissen zoals o.a. een scheiding, verslechtering van de gezondheid, maar ook financiële problemen, de geboorte van een kind of juist pensionering. Na deze gebeurtenis gaat een klein percentage plegers over tot NOG MEER dwingende controle.
Wanneer de dwingende controle excessief toeneemt (Escalatiefase) en er sprake is van één of meerdere rode vlaggen, is het belangrijk om actie te ondernemen rondom de veiligheid van het slachtoffer.
De rode vlaggen op een rij:
1. 🚩 De pleger heeft een voorgeschiedenis van stalking of huiselijk geweld.
2. 🚩 Extreme toename fysiek geweld, bezitsdrang en jaloezie.
3. 🚩 Pleger richt zich op 24/7 controle door micro-management of stalking.
4. 🚩 De aankondiging van een scheiding vormt een verhoogd risico op escalatie.
5. 🚩 Pleger dreigt met (zelf)moord.
6. 🚩 Er is sprake van niet-fatale wurging.
7. 🚩 Er is sprake van verslaving bij de pleger, waardoor er meer risico is op onvoorspelbaar gedrag.
8. 🚩 Er is fysiek geweld tijdens de zwangerschap.
9. 🚩 Pleger is in het bezit van een wapen.
TIPS BIJ HET VERMOEDEN VAN DWINGENDE CONTROLE
Wij zeggen altijd: ‘kennis is macht’’. Denk je dat je te maken hebt met emotionele en psychische mishandeling? Verdiep je er dan in. Kennis geeft inzicht, houvast, macht en kracht. Het inzicht dat het bindingsgedrag van de pleger evengoed kwaadaardig is én onderdeel is van dwingende controle vormt bijvoorbeeld een belangrijk houvast voor veel slachtoffers om zich los te kunnen maken van de pleger.
Onze stichting heet niet voor niets ‘Het Verdwenen Zelf’. Het ‘zelf’ is bij het slachtoffer vaak grotendeels verdwenen. Het is belangrijk om ik-sterkte op te doen om de werkelijkheid onder ogen te komen, te kunnen blijven staan en te herstellen. Professionele hulp van therapeuten die bekend zijn met deze machtsongelijke en ernstige mishandeling is essentieel om de valkuil van hertraumatisering te voorkomen.
Vermoed je dwingende controle bij iemand? Bespreek je zorgen afgestemd! Duid het verschil tussen voor de relatie en nu en wijs ze op Het Verdwenen Zelf. Ook de infographic ‘Dwingende Controle in Beeld’ en de boeken van Iris Koops kunnen helpend zijn. Heb vooral geduld en houd een lijntje met het slachtoffer ook al neemt hij of zij misschien nog niet die stappen die je graag zou willen zien.
Zijn er rode vlaggen?
Dan zijn de volgende tips raadzaam voor slachtoffers, omstanders en professionals:
📌 Veiligheid voorop! Neem geen overhaaste beslissingen en plan een eventueel vertrek bij de partner zorgvuldig. Voorbereiding kost tijd. Kijk niet alleen voor de korte termijn, maar ook naar de lange termijn. Denk aan woonruimte, financiën, het opbouwen van een netwerk.
📌 Maak een tijdlijn waarin alle contacten met de pleger zijn vastgelegd om zo het patroon zichtbaar te maken. Dit is belangrijk richting hulpverlening (politie, advocaat, zorg) en voor het slachtoffer zelf om het patroon en het gedrag van de pleger te herkennen.
📌 Maak melding of help het slachtoffer bij het aanvragen van een AOL of AOP bij de politie.
📌 Zorg voor een vluchtplan en schakel hier het (professionele) netwerk bij in. Het is belangrijk dat het slachtoffer dit niet alleen doet.