Lotte vertelt met haar boek haar verhaal en dat van duizenden slachtoffers

“Vier jaar lang heb ik intens van iemand gehouden, die me daarna kalmpjes de grond in heeft gewerkt. Wat kún je daarmee? Wat is de silver lining? Het enige wat ik kan verzinnen en het enige wat me staande houdt, is dat ik denk: misschien kan ik bijdragen aan de bekendheid van dit misbruik?”

Lotte Kok heeft een missie
Haar missie is het bekender maken van (de impact van) psychisch misbruik, ook wel dwingende controle genoemd. In haar boek ‘Wat liefde kan doen’ gaat ze in op de relatie die ze had met een man die ernstig veel trekken vertoont van verborgen narcisme. Maar haar boek vertelt zo veel meer. Ze brengt haar boek uit in samenwerking met ons, stichting het Verdwenen Zelf. Alle reden om dieper in te gaan op haar indrukwekkende boek en een missie die we delen: het bekender maken van dwingende controle en de vele slachtoffers die dit treft de weg wijzen naar hulp om te kunnen herstellen. 

Onze stichting krijgt al meer dan tien jaar duizenden verschillende getuigenissen met allemaal dezelfde rode draad: de pleger is eropuit om het slachtoffer stelselmatig te ondermijnen, controleren, te straffen en te isoleren. Onder andere door onze inspanningen wordt dwingende controle bekender, maar het blijft voor te veel mensen een ‘ver van mijn bed’ show. Terwijl zich in een straat met ongeveer 50 huizen al minstens 10 slachtoffers bevinden. We willen niet dat mensen wegkijken, maar het probleem juist recht aan kijken. En dat is precies wat Lotte’s boek doet: het spreekt je direct aan, komt binnen, met een oprechtheid en trefzekerheid die indruk maakt. Dit boek ontstond niet ‘zomaar’.

Even terugblikken
In oktober vorig jaar nam Lotte voor het eerst contact met ons op. Ze was toen een half jaar uit haar relatie en vertelde, soms haperend en vooral heel verdrietig, een aantal dingen. Tijdens het gesprek dat ik met haar had, merkte ik dat ze nog veel last had van symptomen. Ik vertelde haar dat dit heel logisch is, want wat zij in deze relatie heeft meegemaakt is psychisch en emotioneel misbruik ‘XL’. Ze was opgelucht dat ze los was van haar ex-partner (dit had nog behoorlijk wat voeten in de aarde), maar ze was nog niet de oude. Wat voor haar echter een wereld van verschil was en is ten opzichte van de periode dat ze op de bodem zat, is dat ze nu begreep waar ze middenin zat. Dat zorgde voor een reddingsboei waardoor ze zich uit het moeras kon trekken waarin ze steeds verder wegzakte. Ze had hulp van familie en vrienden, haar hondje en bovenal haar eigen kracht. Ze vertelde hoezeer onze website en mijn eerste boek voor haar een anker zijn geweest. “Ik denk niet dat ik zonder de website en jouw boek had kunnen begrijpen hoe diep en ernstig ik gemanipuleerd en mishandeld was.”

Een paar weken na dit gesprek schreef ze een blog voor onze website. Een fragment:

“Hij kende mij door en door, en had mijn zwakke plek gevonden. Hij zei, niet honderd, maar duizenden keren, dat ík hem pijn deed. Dat ik niet goed voor hem was, en hem doelbewust kwetste. Dat ik geen ruimte kon maken voor hem, en alleen maar koos voor mezelf. Hij gaslightte mij zo diep dat ik in alles aan mezelf begon te twijfelen. Als ik voor hem stond te huilen, schreeuwde hij terug dat ik huilde om hém te manipuleren, om hem een slecht gevoel te geven. Dat herhaalde hij zo vaak, dat ik het begon te geloven.

In deze acht maanden heb ik zes keer een poging gedaan om bij hem weg te gaan. Ook daar had hij mijn zwakke plek gevonden. Dan schoot hij direct terug naar zijn normale, zachtaardige zelf. Hij nam mijn besluit nobel op, en stortte dan compleet in. Hij leek dan zo fragiel, zo kwetsbaar dat mijn empathie vaak werd getriggerd.”

Deze man had haar in een gruwelijke klem. Met voortdurende beschuldigingen dat zij alles deed om hem te kwellen (bijvoorbeeld haar moeder bellen, appen met vriendinnen of huilen als hij haar pijn deed). Hij betrok alles op zichzelf. En dit gecombineerd met zijn ‘dreiging’ om zelfmoord te plegen, was de ultieme gijzeling. Het is logisch dat het Lotte veel moeite kostte om zich los te maken uit deze relatie, en zeker ook de enorme impact die het op haar heeft gehad. Hartverscheurend vond ik alle verwijten die ze zichzelf maakte, waar ze natuurlijk jarenlang in getraind was. Ook dit element is voor veel slachtoffers herkenbaar.

Te weinig herkend
Dwingende controle onderscheidt zich van het meer incidentele huiselijk geweld door het structurele, kwaadaardige patroon dat eronder zit. En juist dit punt dringt slechts mondjesmaat door in onze samenleving. Vanuit de publieke opinie (media, omstanders etc.) blijft men vaak gericht op de enkele ‘heftige’ incidenten. Terwijl bij dwingende controle de pleger bezig is zijn of haar slachtoffer stelselmatig klein te maken en te houden, vaak op sluipende manieren.

Het is voor veel mensen niet te voor te stellen dat een pleger ervoor kiest om iemand structureel te ondermijnen, vernederen, controleren etc., dus een uitbarsting wordt gekoppeld aan iemands stemming van dat moment (‘hij zal zijn dag wel niet hebben’, ‘misschien heeft zij net vervelend nieuws gekregen’).

Lotte vertelde me dat de mensen die het dichtst bij stonden, het het minst door hadden. Dit kenmerkt de ‘aanpak’ van een verborgen narcist. Empathie opwekken, een moeilijke jeugd uitventen en voortdurend de ander verantwoordelijk stellen voor alles. Terwijl binnen die cocktail van verwarring en manipulatie, Lotte het werkelijke slachtoffer was. Het blijft bizar hoe goed deze plegers zijn in het opwekken van iets dat bij henzelf ontbreekt: empathie.

De poppenspeler
Ze noemt haar ex in haar boek ‘de poppenspeler’ omdat hij de touwtjes in handen had. Deze man was intelligent en geraffineerd. “Al maanden dreunt de poppenspeler het erin dat dit onze dynamiek is. Dit is iets van óns. Dit komt niet vaker voor, dit heeft geen naam (p.186).”

Ik ben onder de indruk van het tempo en de kracht waarmee ze haar boek geschreven heeft (ze had het in drie maanden af). ‘Wat liefde kan doen’ is niet zomaar een boek van een ervaringsdeskundige. Het overstijgt het individuele verhaal van die ene persoon. Dat is belangrijk, omdat een individuele getuigenis weggezet kan worden als een exces dat gelukkig niet vaak voorkomt. Terwijl dwingende controle heel vaak voorkomt. “Ik wil duidelijk maken dat dit niet alleen mijn verhaal is”, zegt Lotte. Tijdens haar proces deed ze research naar het fenomeen en heeft ook die bevindingen in haar boek opgenomen. Bovenal trekt Lotte de lezer in de realiteit waar je terecht komt door toedoen van een dergelijke pleger, en hoe moeilijk het is om je weg naar buiten weer terug te vinden.

Het is knap hoe ze de woorden heeft gevonden en inzet in deze krachtige getuigenis. Veel slachtoffers zijn hier niet (meer) toe in staat, wat hun isolement enkel versterkt.

Lotte kende het isolement zelf ook. Op een moment dat ze het heel moeilijk heeft, belt ze bijvoorbeeld de Luisterlijn. “Dit is het enige. Dat je je verhaal mag vertellen en dat het mag bestaan (p.243).”

‘Het ligt aan jou’
We spraken elkaar een paar weken geleden weer. Lotte: “Ik vond de jaren van mishandeling moeilijk, maar het onbegrip en de veroordelende reacties erna vond ik nog moeilijker. Ik hoorde het veel mensen echt denken; ‘oh daar heb je weer zo’n labiel vrouwtje dat voor de verkeerde vent gevallen is.”

Ook dit klinkt ons bekend. Niet voor niets ga ik in mijn tweede boek uitgebreid in op deze mythe: dat alleen ‘labiele’ mensen een relatie aangaan met een destructieve partner. 

Lotte zat tijdens haar relatie in een steungroep waarbij de deelnemers voortdurend naar zichzelf werden verwezen. En we weten dat slachtoffers van dwingende controle dat al continu vanuit zichzelf doen, omdat dit de kern van mishandeling vormt. De pleger legt alles buiten zichzelf, zal geen verantwoordelijkheid nemen voor hoe hij of zij mishandelt, het slachtoffer moet maar zorgen dat de mishandeling stopt en heeft deze ook veroorzaakt.

Ik ben ontzet als ik in haar boek het fragment uit de reader lees dat deze vrouwen meekregen. Het betreft een diagnose hoe deze vrouwen wel moeten zijn, omdat ze een relatie aangingen met een destructieve partner. Dat komt natuurlijk omdat ze een slechte jeugd hebben gehad. Er worden geen vragen gesteld, er is geen uitnodiging om iets te onderzoeken, het oordeel ligt al vast en dat is dat. In de gesprekken wordt er maar doorgevraagd over die jeugd, want daar moet en zal de oorzaak liggen. 

Dit is hertraumatiserend. “Wat heeft de poppenspeler me graag in dit hokje. Het gebroken meisje”, zo schrijft Lotte. 

Lotte heeft geen slechte jeugd gehad en ik bewonder hoe ze zich aan haar waarheid (over haar leven) weet vast te houden. Ik begrijp nog beter waarom mijn boeken en onze site, die ze later ontdekte, zo belangrijk voor haar zijn geweest. Gelukkig had ze veel steun aan de andere deelnemers van de groep en het feit dat er een plek was buiten haar relatie waar ze met lotgenoten haar ervaringen kon delen hielp haar om zich aan deze relatie te kunnen onttrekken. 

Victim blaming
Het proces dat ze door ging was ingrijpend, het besef dat dit geen liefde was confronterend. Jarenlang zat ze in de fuik van het aan zichzelf werken. “Natuurlijk wil ik het probleem bij mezelf zoeken. Dat geeft controle. Het is makkelijker dan accepteren dat je het niet hebt kunnen voorkomen. Makkelijker dan realiseren dat je hield van een geest (p.259).” Dit besef deed haar veel pijn. ‘Het was geen normale relatie. Hij heeft nooit echt van me gehouden. Er is met een pleger van dwingende controle geen ‘samen’, weet Lotte nu.

We bespreken hoe kwalijk het is dat victim blaming zo vaak voorkomt bij dit type geweld. Lotte beschrijft het glashelder in haar boek: 

“We kunnen eindeloos praten over hoe slachtoffers anders zouden moeten handelen, hoe ze, weet ik veel, eerder of later aan de bel hadden moeten trekken, hoe ze weerbaarder hadden moeten zijn. Het zijn allemaal mooie afleidingsmanoeuvres van vragen die moeilijker te beantwoorden zijn. Het zijn allemaal effectieve manieren van wegkijken. Van daders vrij spel geven. Daders wíllen dat we op de slachtoffers focussen en niet op hen. Dat is precies de opzet.”

Moed
Dit is een moedig boek. Het betekent veel voor ons hoezeer Lotte en de uitgeverij die dit (derde) boek uitbrengt onze stichting een warm hart toedragen. Lotte noemt in haar media-optredens onze stichting, onder andere omdat ze het belangrijk vindt dat andere slachtoffers weten dat wij bestaan. Haar waardering en inzet sterken ons in het besef dat het belangrijk is wat wij doen. En om dit samen te doen, met een talentvol, jong, inspirerend en krachtig persoon als Lotte, is bijzonder.

Ben je zelf slachtoffer (geweest) van dwingende controle, in welke relatievorm dan ook? Of ken je het zelf niet, maar wil je dit fenomeen leren kennen omdat het zo vaak voorkomt? Lees dan dit boek.

‘Wat liefde kan doen’ van Lotte Kok, (uitgeverij Lebowski) vanaf 23 mei in alle boekhandels verkrijgbaar.