Het onzichtbare zichtbaar maken

Het Verdwenen Zelf zet zich al meer dan 11 jaar in voor slachtoffers van emotionele en psychische mishandeling. We hebben hier te maken met een vorm van mishandeling die grotendeels achter de voordeur plaatsvindt. Het is onzichtbaar voor velen, vaak ook voor de slachtoffers zelf. Alles begint met het herkennen van dat waar je mee te maken hebt of hebt gehad.

Aan de hand van onze infographic ‘Dwingende Controle in Beeld‘ zijn alle gedragingen en uitingsvormen van dwingende controle, ook wel narcistische mishandeling of intieme terreur, vanuit de pleger onder de aandacht gebracht. In totaal zijn de tien verschillende vormen van misbruik samen schakels van een ketting die bij het slachtoffer als het ware steeds strakker aangetrokken wordt, met grote gevolgen. De infographic kun je hier downloaden.

Wat is dwingende controle nu eigenlijk?
Dwingende controle betreft een patroon van handelingen die bedoeld zijn om iemand ondergeschikt en afhankelijk te maken, door het slachtoffer te isoleren van bronnen van steun, diens middelen en capaciteiten te exploiteren voor persoonlijk gewin, hem of haar de middelen te ontnemen die nodig zijn voor onafhankelijkheid en de mogelijkheid zich te verweren, en het alledaags gedrag te reguleren. Het is een eenzijdig, machtsongelijk patroon met verschillende uitingsvormen, dat uitermate schadelijk is voor slachtoffers.

Een toelichting op verschillende uitingsvormen:

#1 EMOTIONEEL MISBRUIK
GEEN WOORD… UREN-, DAGEN- OF WEKENLANG
Emotioneel misbruik is een van de uitingsvormen van Dwingende Controle (ook wel narcistische mishandeling of intieme terreur genoemd). Een voorbeeld van emotioneel misbruik is de stiltebehandeling (silent treatment). Ervaringsdeskundige Martha vertelt:

“Als ik iets deed wat mijn moeder niet zinde dan negeerde ze me urenlang. Zat ze te lezen en te drinken alsof er niets aan de hand was, maar ik bestond niet meer voor haar. Ik verdroeg dat bijna niet. Als ik dan uiteindelijk na een paar uur haar aansprak met, ‘U had gelijk…’ dan keek ze op, heel neerbuigend en met een bepaalde toon, ‘Ja, Marthaatje, je weet dat ik gelijk heb. Jij kiest ervoor om op je kamer te blijven en niet te doen wat ik zeg.’ Ik vond dat altijd heel verwarrend.” (noot: Martha werd elke dag naar haar kamer gestuurd als ze uit school kwam.)

Lees hier het volledige artikel van psycholoog NIP Gebi Rodenburg met Martha als casus in GGZ

#1 EMOTIONEEL MISBRUIK
HOE JE JE BEST OOK DOET, VOOR DE PLEGER IS HET NOOIT GENOEG
Herhaaldelijk kleineren, vernederen, beschamen, beschuldigen. Dag in dag uit te horen krijgen dat je niets waard bent is ontzettend beschadigend. Woorden, zo blijkt uit onderzoek van onder andere de universiteit van Harvard, doen letterlijk pijn. Veel pijn. Daarnaast roepen veel plegers door dit manipulatieve gedrag sterke emoties bij hun slachtoffer op zoals woede, schaamte en angst. Waarop zij hier zelf verantwoordelijk voor worden gesteld (‘Wat ben je toch emotioneel’).

Ervaringsdeskundige vertelt:
“Mijn moeder zei regelmatig iets in de trant van: ‘Ik dacht wel dat je intelligent was, maar op het gebied van mannen ben je zo stom als het achtereind van een varken. Jij bent zo labiel. Ik snap niet van wie je dat hebt.’ Dat zei ze altijd: zwak en labiel. Door wat zij tegen mij zei, ben ik gaan denken: ‘Misschien kan ik het wel niet! Het gaat mij niet lukken.”

#2 GASLIGHTING
WANNEER HEB IK DAT GEZEGD? JE VERZINT WEER DINGEN
Gaslighting is de meest voorkomende uitingsvorm van dwingende controle. De pleger weet de werkelijkheid zo overtuigend te vervormen dat de ander steeds meer aan zichzelf gaat twijfelen. Het is een mix van tactieken zoals het ontkennen van iets wat je gezegd of gedaan hebt of het gesprek zo vormgeven dat je er ongemerkt toe gedwongen wordt om ergens ‘ja’ op te zeggen. Het slachtoffer past zich dus aan aan de wensen van de pleger, zonder dat het slachtoffer dat zelf doorheeft.

“Heb ik het nu verkeerd begrepen?”
“De sleutels lagen toch op het plankje?”
“Het licht had ik toch uitgedaan?”

Het slachtoffer gaat aan zichzelf twijfelen en legt de schuld bij zichzelf. Deze vorm van misbruik wordt herhaaldelijk in verschillende gedaantes ingezet en hiermee verplaatst de pleger het zoeklicht van zijn gedrag naar het slachtoffer.

Kennisexpert en oprichter van Stichting Het Verdwenen Zelf Iris Koops vertelt:
“De verschillende elementen van dwingende controle zijn de bouwstenen van de gevangenis, gaslighting is het cement. Alles wordt onveilig, je kan niet eens meer van jezelf op aan.”

#GASLIGTHING (2)
VAN CHARISMATISCH TOT BEDREIGEND
“Op het voetbalveld was hij de enthousiaste coach die het jeugdteam met positieve woorden wist te motiveren. Iedereen bewonderde hem voor zijn energie en inzet. Maar zodra we thuis waren, leek die persoon verdwenen. In plaats van aanmoediging kreeg ik als kind constant kritiek. Alles wat ik zei werd weggewuifd of verdraaid. Hij zei dat ik te gevoelig was of overdreef, en dat ik het allemaal verzon. Het maakte me ontzettend onzeker.”

“De deurbel gaat en waar mijn partner een seconde geleden nog stond te tieren, doet ze nu allervriendelijkst de deur open alsof er niets aan de hand is. In een splitsecond verandert ze van gedaante, en je weet nooit wanneer wie tevoorschijn komt.”

De pleger van dwingende controle zet verschillende maskers (ook wel ‘shapeshiften’ genoemd) in om zijn of haar imago intact te houden. Hij is volledig geïdentificeerd met dit imago; er is als het ware geen andere waarheid mogelijk en die moet koste wat kost bewaakt worden. Dit masker zorgt er ook voor dat er voor de buitenwereld een heel ander beeld van die persoon wordt gevormd; één waarmee de werkelijkheid moeilijk te rijmen valt. Het gevolg is dat niemand het slachtoffer gelooft als deze hulp zoekt. Het slachtoffer raakt geïsoleerd.

#3 DWANG EN BEDREIGING
MICRO-MANAGEMENT, IEDERE MINUUT
Hoe zou het zijn als iedere minuut van de dag voor je ingevuld is? Dat alles wordt bepaald? Je kleding, wat je eet, hoe lang je met een taak bezig bent of tv kijkt, hoeveel je weegt, maar ook wanneer en hoe lang je slaapt. Het zorgt ervoor dat het slachtoffer continu alert is en iedere stap door hem of haar wordt afgewogen. Het is noodgedwongen op eieren lopen. De onvoorspelbaarheid van de regels rondom dit micro-management zijn uitputtend. Als het slachtoffer denkt dat hij of zij de spelregels kent, dan verandert de pleger deze simpelweg.

Een slachtoffer vertelt: “Het was vernederend om vaak naar school te moeten zonder douche’, herinnerde ze zich. Je wilt er schoon uitzien en lekker ruiken. Mijn moeder wilde alles bepalen. Ze wilde beslissen wanneer we in bad mochten, zelfs wanneer we naar de wc konden. Wij moesten toestemming krijgen. Iets was zo eenvoudig was als een douche, werd beschouwd als privilege dat alleen zij ons kon geven.”

#3 DWANG EN BEDREIGING (2)
DREIGEN MET ZELFBESCHADIGING OF ZELFMOORD
Onderdeel van Dwingende Controle is de dwang en bedreiging die wordt ingezet in veel verschillende uitingsvormen en tactieken. Eerder noemden we al micro-management, ook dreiging wordt vaak door de pleger toegepast. Om zijn of haar zin te krijgen wordt er soms (impliciet) gedreigd met zelfbeschadiging of zelfmoord.

Er wordt bij het slachtoffer op de knop ‘neem verantwoordelijkheid’ gedrukt. ‘Als jij dat doet, dan is dit het effect’. Absoluut de omgekeerde wereld. Het is een poging om macht en controle te houden door middel van het opwekken van schuldgevoel en angst. Het slachtoffer wil uiteraard niet op zijn of haar geweten hebben dat de pleger zichzelf wat aan doet. Het effect is echter dat het slachtoffer zich nog verder aanpast aan de wensen van de pleger en de verantwoordelijkheid van het mentale welzijn van de pleger gaat dragen. En zo trekt de ketting van dwingende controle zich weer strakker aan.

Wordt er gedreigd met zelfmoord? Adviseer dan om te bellen met 113 (de zelfmoordpreventielijn).

#4 STALKING
TRACKING ALTIJD EN OVERAL
“Ik weet waar je bent.” “Hoezo ben je nu bij de kapper?” “Wat doe je bij Charlotte?” Niet zelf mogen bepalen waar je heen gaat en wat je doet; voor veel slachtoffers van dwingende controle is dit dagelijkse kost. De pleger weet waar het slachtoffer is, altijd! De digitale techniek staat voor niets… Hij of zij kan via spyware de e-mail en de whatsapp checken, de zoekgeschiedenis op alle devices controleren, maar ook camera’s en trackers plaatsen op je mobiele telefoon, je auto, je laptop, etc. De mogelijkheden zijn eindeloos.

“Hij stond daar maar te kijken vanaf de overkant van de straat. Heel indringend keek hij me aan. ‘Ik heb je gezien…!!’ genoeg om me te doen beseffen dat hij altijd weet waar ik ben en dat dit uitstapje niet zonder gevolgen zal zijn.”

“Ik had toen ik ging studeren een nieuwe telefoon gekregen van mijn moeder, hij ging alleen best snel leeg wat ik frappant vond. Later bleek er een trackingsysteem op gezet te zijn.”

“Hoe wist zij dit? Dit had ik echt niet met haar gedeeld. Ik had deze informatie op een kwetsbaar moment uitgetypt en opgeslagen op mijn computer en wist echt 100% zeker dat ik dit niet met derden had gedeeld. Dit gaf de doorslag, nu wist ik het zeker: ze kon op afstand in mijn computer.”

Veel van deze controle is verborgen. Er ontstaat verwarring bij het slachtoffer, twijfel.. ..’Ben ik nu gek?’ ‘Heb ik dit gedeeld?’ ‘Hoe kan hij of zij weten dat ik daar ben geweest?’ Deze vorm van stalking kan overigens plaatsvinden tijdens de relatie, maar zeker ook erna.    

#5 INTIMIDATIE
EIGENDOM VERNIELEN

Het bewust vernielen van eigendom is onderdeel van Dwingende Controle. Het vertelt het slachtoffer heel duidelijk hoe de rangen en standen eruitzien. Is er iets waar een slachtoffer waarde aan hecht? Dan zorgt de pleger ervoor dat het stuk gaat of verdwijnt. Over het fotoalbum gaat ‘per ongeluk’ rode wijn, een telefoon valt ‘per ongeluk’ op de vloer of geliefde kleding is per ongeluk in de verkeerde was beland of gewoonweg verdwenen.

Wanneer er sprake is van een woede-uitbarsting dan worden spullen ook gewoon in het bijzijn van het slachtoffer stukgemaakt.

“Vanuit bed zag ik hem mijn telefoon op de grond smijten. Hij stampte erop, net zolang totdat deze helemaal stuk was.”

Er zijn veel plegers die zich regelmatig laten gaan en hun slachtoffers hierdoor doelbewust doodsbang maken. Ze kunnen om niks uitbarsten in woede, geschreeuw en gescheld. Intimidatie kan ook veel subtieler plaatsvinden: kleine gebaren of subtiele gezichtsuitdrukkingen die ingezet worden om het slachtoffer bang te maken; bijv. in het bijzijn van anderen. Het zijn vaak korte momenten die door buitenstaanders niet worden opgemerkt. Het onverwachte karakter van deze uittingsvorm van dwingende controle zorgt ervoor dat het slachtoffer gaandeweg 24/7 in een staat van hyperalertheid en chronische angst verkeert.

De genoemde quotes in deze post zijn afkomstig van Anna. Ze schreef een blog over haar ervaring met een narcistische partner. Benieuwd naar het hele verhaal: lees dan hier verder.

#6 ECONOMISCH MISBRUIK

‘Het is alsof ik 24/7 onder contract stond. Ik kreeg niet uitbetaald, moest continu beschikbaar zijn, maar het was nooit goed. Ik werd uitgebuit, opgebruikt en moest ook nog dankbaar zijn dat zij juist mij had uitgekozen. Nu, na deze relatie ben ik op, maar ik kan wel weer over mijn leven beschikken. Voorzichtige stapjes, met vallen en opstaan. Ik kom er wel.’

Economisch misbruik – als onderdeel van Dwingende Controle – komt helaas heel veel voor en kent vele vormen. In een gezonde relatie is er sprake van balans, vaak zijn de taken zoals werk, huishouden en zorg in overleg verdeeld.. Bij een ongelijkwaardige relatie kan geld worden ingezet als machtsmiddel. De pleger brengt inkomen binnen, dus hij bepaalt of en waar het slachtoffer dit aan uitgeeft. Het slachtoffer moet om (zak)geld vragen of toestemming vragen voor bepaalde uitgaven. Er is vaak geen inzicht in wat er precies binnen komt of wat de werkelijke bestedingsruimte is. Het beperkt de bewegingsruimte van het slachtoffer enorm, deze komt steeds meer in een afhankelijkheidssituatie terecht en raakt hierdoor steeds verder geïsoleerd.

Een andere uitingsvorm van economisch misbruik is dat de pleger zijn of haar baan juist opzegt, zich (onterecht) ziekmeldt en thuis in de slachtofferrol kruipt en geen enkele actie onderneemt om de situatie te verbeteren. Er wordt bewust geteerd op de ‘zak’ van het slachtoffer.

Wanneer een kind opgroeit bij een narcistische ouder wordt vaak de rekening beheerd door deze ouder. Ook hier kan het kind niet over zijn eigen verdiende geld beschikken en moet dit soms worden afgedragen, omdat een kind met eigen financiële middelen anders te veel autonomie zou krijgen.

#7 KIND ALS MACHTSMIDDEL

Een kind is het meest waardevolle in je leven., tenminste zo is het in de ‘gezonde wereld’. In de wereld van de pleger van Dwingende Controle is het kind een pion in een machtsspel. Het kind wordt ingezet als middel om macht mee uit te oefenen over de andere welwillende ouder, koste wat het kost.

Wanneer dit na een scheiding gebeurt, worden vaak de termen vechtscheiding of hoogconflictscheiding gehanteerd. Inmiddels is bekend dat het enorm schadelijk kan zijn als er automatisch uitgegaan wordt van tweezijdig geweld. In 80% van de gevallen (Verwey-Jonker Instituut) is er sprake van voor de buitenwereld moeilijk zichtbare emotionele en psychische mishandeling door één pleger en werken ‘oplossingen’ waarbij we uitgaan van gelijkwaardigheid en waar twee vechten hebben er twee schuld juist averechts.

Een moeder deelt haar ervaring:
‘Ik kocht na de scheiding een mooie knuffel voor mijn kind om mee te nemen naar papa. Ik wilde dat hij zich er wat vertrouwder zou voelen. Guus had zijn vader hier van tevoren over verteld. Later bleek dat mijn ex de knuffel direct buiten het zicht van Guus uit de tas had gevist en had gezegd: ‘Goh, mama is je knuffel vergeten. En je had je knuffel zo graag gewild. Ze denkt ook alleen maar aan zichzelf’. Gus verweet me dat ik hem niet had meegegeven. Ik wist zeker dat ik dit wel had gedaan. Bewijzen kon ik het niet. Ook wilde ik Guus niet nog meer in de war brengen.’

Dit fragment komt uit ‘Je leven in eigen hand’ van Iris Koops, waarbij aandacht besteed wordt over hoe je het kind in deze situatie kan ondersteunen. Wat je wel en wat beter niet kunt doen. Ook in de verdiepingsdag ‘Bescherm je kind’ wordt hier aandacht aan besteed.

#8 FYSIEKE EN SEKSUELE MISHANDELING
SEKS AFDWINGEN BINNEN HET HUWELIJK IS GEEN LIEFDE MAAR MISHANDELING

Laten we het beestje gewoon bij de naam noemen. Want het komt veel meer voor dan we over het algemeen willen beseffen en/of weten. Veel mensen denken dat als iemand gaat samenwonen of trouwen het op seksueel gebied een veilige haven zal zijn. Helaas is dit lang niet altijd het geval.

Als er sprake is van dwingende controle, wordt vaak, na de bekende honeymoonfase seks ingezet als machtsmiddel. Vele slachtoffers getuigen van ernstig seksueel geweld dat niet eenmalig maar herhaaldelijk plaatsvindt én in toenemende mate. De schaamte, schuld en het isolement is groot.

Slachtoffers zijn niet alleen maar vrouwen. We zien net zo goed terug dat mannen slachtoffer zijn van dit grensoverschrijdende gedrag. Ook zien we dat kinderen (indirect) getuige zijn van deze onderwerping. Een fragment van een slachtoffer uit het boek ‘Herstellen van narcistische mishandeling’ van Iris Koops.

‘Mijn moeder leefde in ons huis – geheel conform mijn vaders bedoeling – compleet geïsoleerd. Zij had dus ook niemand om mee te praten. Maar ja, soms moet er iets uit.. Zo wist ik als kind (ik kond die informatie als kind niet goed plaatsen) dat mijn vader mijn moeder seksueel misbruikte. Aan die behoefte moest namelijk direct worden voldaan, dus zodra mijn vader “iets voelde”, zoals mijn moeder dat zei, moest ze er direct voor hem zijn. Dat kon op ieder moment van de dag zijn, maar niet ’s avonds, want, zo wist ik van haar, dan presteerde hij niks meer vanwege de drank. Ook kwam het voor dat ik haar in tranen thuis aan trof als ik uit school kwam. “je vader wil het op een manier doen die voor mij niet prettig is”, zei ze dan. Mijn vaders motto was: “Je moet geen grenzen hebben.” Dat bracht hij zelf dan ook volop in de praktijk.’

#9 MISBRUIK VAN MACHT
DE ZONDEBOK, HET AFVOOERPUTJE VAN HET GEZIN

Deze vorm van misbruik van macht bevat een volcontinu proces van mishandeling. De pleger probeert koste wat kost van zijn of haar ongewenste gevoelens af te komen en er is een structureel target voor handen: een (van de) kind(eren). Een kind kan nergens heen, kan niet vluchten of vechten en moet – om zichzelf te beschermen – zich hechten aan deze ouder. Het zit helemaal klem.

Dit kind noemen we ook wel de ‘zondebok’, het ‘zwarte schaap’ of de ‘scapegoat’. Het hele gezin wordt betrokken bij de obsessieve controle van de pleger. Een dynamiek van volgzaamheid en onderwerping. Kinderen worden tegen elkaar of tegen de partner opgezet, er wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen gezinsleden, het kind wordt geïsoleerd en is slachtoffer van een 24/7 patroon van macht en controle.

“Ruim twintig jaar lang bracht zij dag in dag uit schade toe en pleegde zij karaktermoord op mij, nadat ze mij eerst het leven had gegeven. Het devalueren, bekritiseren, afkeuren, vernederen, kleineren, manipuleren en indoctrineren. Ik was het zwarte schaap.”

De genoemde quotes in deze post zijn afkomstig van Isabo. Benieuwd naar het hele verhaal? Lees dan hier verder.

#10 ISOLEREN
SOMS IS ER NIEMAND MEER, BEHALVE (WRANG GENOEG) DE PLEGER

Kinderen die geen vrienden mogen hebben. De pleger voorkomt dit, of zorgt ervoor dat het contact zo snel mogelijk (weer) doodbloedt. Er wordt negatief over de vrienden of vrienden gesproken of over het effect dat ze op het kind zouden hebben, alles zogenaamd uit zorg voor het kind. Dat zien we ook terug in partnerrelaties.

Ariane Hendriks (docent familierecht) vertelt in een interview van de Volkskrant: ‘Na de eerste ‘perfecte fase’ begint het gedrag van de pleger subtiel te schuiven. Dan zegt zo’n man ineens: ik vind het fijn als je vaker thuis bent, anders mis ik je zo. Op die manier wordt het netwerk van de vrouw geleidelijk op afstand gezet, waarbij de controlerende partner vaak goed weet op welke knoppen hij moet drukken. Hij zegt bijvoorbeeld: ‘Zie je nou zelf niet dat je ouders je nooit echt hebben gesteund?’ Zijn vrouw voelt zich daardoor aanvankelijk heel erg gezien en denkt: ‘Ja inderdaad, mijn ouders zijn er nooit voor me geweest.’ En dan moet de echte terreur nog beginnen.’

Het is een geleidelijk proces. Het slachtoffers heeft niet direct in de gaten dat hij of zij al vanaf het allereerste begin van de relatie subtiel en doelbewust wordt ingesponnen in het web van de pleger. Een andere manier van isoleren is het zwartmaken van het kind of de (ex)partner bij anderen in de omgeving of in het netwerk. Vrienden, kennissen en zelfs professionals kijken het slachtoffer ineens anders aan of gaan contact uit de weg. Er worden verhalen verteld die zorgen voor negatieve framing van het slachtoffer. Omstanders worden ingezet als flying monkeys en versterken zo het isolement.

HET ONZICHTBARE ZICHTBAAR MAKEN
WAT ZORGT ERVOOR DAT WE HET NIET WILLEN ZIEN?

Niet alleen het verborgen eenzijdige patroon van dwingende controle is de oorzaak van het onzichtbare karakter. Hoe komt het dat veel slachtoffers, omstanders en professionals het (lange tijd) niet zien?

Diane Ruthgeerts – expert, auteur en psychotherapeut op het gebied van emotioneel en psychisch geweld legt uit welke factoren hier een rol spelen. Het vraagt in ieder geval moed en doorzettingsvermogen om het echt te (willen) zien.

Lees hier het hele artikel:

HERSTELLEN VAN DWINGENDE CONTROLE

Stichting Het Verdwenen Zelf zet zich in om de bewustwording van dwingende controle te vergroten.
Kijk voor meer voorlichting, de boeken van Iris Koops, workshops en trainingen voor professionals (op maat) op verdwenenzelf.org

Iedere persoon die met behulp van deze infographic Dwingende Controle gaat herkennen is winst. Help mee en verspreid deze informatie!