“Wat zijn de gevolgen voor een kind dat de rol van het zwarte schaap had en wat zijn de gevolgen voor het gouden kind?” Dit was een van de vragen tijdens onze tweede workshop eergisteren op het congres van CELEVT. Het congres ging over opgroeien in een destructief gezinssysteem. In de ochtend waren er heel interessante lezingen en in de middag gaf ik samen met psychologe en trainer Richèlle Hodiamont twee workshops aan psychologen, therapeuten en andere behandelaars. Het was ontzettend motiverend om de impact van narcistische mishandeling te behandelen en op de vele vragen in te kunnen gaan. Het hele congres voelde als een warm bad. Mensen stonden open voor onze boodschap, en niet alleen de circa 40 behandelaars die we via de workshops hebben bereikt, maar ook een aantal andere professionals die we spraken reageerden positief en geinteresseerd.
De impact van opgroeien onder een narcistische of psychopathische ouder is groot. De psychische en emotionele (en soms fysieke en seksuele) mishandeling laat diepe sporen na. Dit blijkt ook steeds meer uit onderzoek. Ik vertelde over de machteloosheid van een kind dat opgroeit onder zo’n ouder, omdat het eigenlijk nooit goed is. De aandacht en liefde, als die er al is, is voorwaardelijk. De narcistische of psychopathische ouder ziet zijn of haar kind als verlengstuk van zichzelf. Het kind moet zich volledig op deze ouder richten, om aan de gewenste behoefte van aandacht en spiegeling te voldoen. Het is eigenlijk de omgekeerde versie van hoe het hoort te gaan. Een gezonde ouder leert het kind omgaan met de eigen beleving en maakt het wegwijs in de wereld. Een ouder met (trekken van) genoemde persoonlijkheidsstoornissen, is enkel bezig met de eigen beleving en behoeften en kan het kind niet zien als een losstaand individu. Niet alleen leren kinderen dus niet met hun eigen beleving omgaan, maar deze beleving moet vaak ook nog volledig worden onderdrukt. Zij kunnen nauwelijks een eigen identiteit ontwikkelen en weten, eenmaal volwassen, nauwelijks wie ze zijn en wat ze willen met hun leven. Daarnaast kampen velen met ernstige symptomen, zoals (structurele) dissociatie, ernstige depressie en veel psychosomatische klachten. Het is vaak een enorme zoektocht om uit te vogelen wat er met je aan de hand is. Omdat de mishandeling vaak op een bedekte manier plaatsvond en er zoveel gemanipuleerd is, denken slachtoffers dat zij zelf gek zijn. Zij hebben immers geen duidelijk aanknopingspunt om hun klachten te kunnen verklaren.
Ook legde ik uit dat kinderen binnen zo’n gezinssysteem vaak een verschillende rol hebben. De belangrijkste hiervan zijn de rol van het ‘zwarte schaap’ en die van het ‘Gouden kind. Al deze kinderen worstelen als ze eenmaal volwassen zijn nog steeds met een diepgeworteld gevoel van niet goed genoeg zijn. Voor het gouden kind is de lat bijvoorbeeld soms hoog gelegd, hij of zij werd dan als voorbeeld gesteld voor de andere kinderen. ‘Leek je maar wat meer op je zusje of broertje’ (het gouden kind), zei de ouder direct of indirect tegen de andere kinderen en dit veroorzaakte veel frictie tussen de kinderen onderling. In mijn tweede boek leg ik ook uit hoe de narcistische of psychopathische ouder op die manier de controle houdt over het gezin, door wrijving en jaloezie te veroorzaken. Ook kan het zijn dat het gouden kind overal mee ‘wegkwam’, omdat al het gedrag positief werd gelabeld door de narcistische ouder. Volwassenen die de rol hadden van het gouden kind lijken vaak te slagen in hun bestaan maar diep van binnen zit vaak een diepgeworteld gevoel van faalangst en een hunkering naar bevestiging. Zij kregen in hun jeugd immers veel ‘positieve’ aandacht en zijn hierdoor afhankelijk gemaakt van de goedkeuring van de ander.
Het kind dat de rol had van het zwarte schaap kon niets goed doen, was als mens niet goed en werd vaak verantwoordelijk gesteld voor alles wat mis ging binnen het gezin. Hierdoor hebben veel kinderen die deze rol hadden een enorme zelfhaat ontwikkeld en de uiterst destructieve patronen waar zij dag in dag uit mee te maken hadden vaak verinnerlijkt. Onder deze groep volwassenen die niet de juiste hulp vinden zie je veel verslavingsgedrag en (neigingen tot) suïcide.
Opgroeien onder een ouder met narcisme of psychopathie vereist dat je je overgeeft aan diens realiteit. Je redt het niet als kind als je je tegen die ouder afzet. Kinderen hebben zelden vergelijkingsmateriaal en kunnen niet vaststellen dat hoe het er bij hen thuis aan toegaat, niet normaal is. Deze kinderen hebben vaak ontzettend veel loyaliteit naar de mishandelende ouder, omdat het gedrag van die ouder wordt gekenmerkt door onvoorspelbaarheid en het kind probeert grip te krijgen. Niets grijpt zoveel in op de ontwikkeling van een kind als die continue onvoorspelbaarheid. Niets is zeker. De basis voor deze (afgedwongen) loyaliteit is geen liefde, maar angst en machteloosheid.
Traumadeskundige Nelleke Nicolai vertelde in haar lezing dat kinderen die te maken krijgen met ernstige vormen van mishandeling vaak een dader-imiterend deel ontwikkelen, om zo de mishandeling te kunnen overleven. Vooral daders die in een combinatie van bedreiging en verleiding het kind mishandelen, roepen dit deel bij het slachtoffer op. Dit deed mij direct denken aan de narcistische of psychopathische ouder, die zich in welke relatie dan ook via verleiding toegang verschaft tot het slachtoffer. Door de combinatie van zogenaamde positieve aandacht en het opwekken van schuld, schaamte en angst, wordt het slachtoffer gebonden.
Ik vind inzicht in het dader-imiterende deel enorm belangrijk omdat dit deel heel veel voorkomt bij volwassenen die een dergelijke jeugd hadden, en er nog weinig over bekend is. Dat is een van de redenen waarom ik in mijn tweede boek uitgebreid op dit deel in ga.
We zijn vrijwel allemaal bekend met het Stockholmsyndroom, de situatie waarin de dader het slachtoffer aan zich bindt. Bij kinderen die opgroeien onder een zeer onveilige ouder gaat het nog een stap verder en is er een ander fenomeen van toepassing: ‘identificatie met de agressor’. Zo ontstaat het dader-imiterende deel. Nelleke legde uit hoe een onveilig kind in de onvoorspelbaarheid enige voorspelbaarheid probeert te creëren, door zich deels volledig met de dader te identificeren. “Je leert als hem te denken en te voelen en probeert hem zo te voorspellen”. Zo creëren kinderen een vorm van grip, maar als zij eenmaal volwassen zijn kan dit dader-imiterend deel nog voor veel problemen zorgen, zolang er geen goede hulp is om de boodschap van dit deel te verstaan.
Deze identificatie met de agressor verloopt via een aantal fases, vertelde Nelleke Nicolai. Het begint met volledige onderwerping van het kind aan de dader. In mijn beide boeken ga ik uitgebreid in op de verdedigingsreacties die in een situatie van gevaar worden ingezet. Omdat onveilige kinderen zich chronisch in een gevaarlijke context bevinden, is alleen de laatste verdedigingsreactie voor hen nog een optie, namelijk algehele onderwerping. Zij kunnen immers niet vechten of vluchten, en alleen onderwerping aan de wil van de ouder biedt nog een vorm van veiligheid. De tweede fase bestaat uit raden wat de dader wil. Het kind is volledig ingesteld op de onveilige ouder, hoe hij of zij kijkt, wat hij of zij zegt, en wat hij of zij wil. In de derde fase leert het kind denken als de dader.
Het is heel belangrijk om de overlevingswaarde van dit fenomeen in te zien. Alleen het nare is dat een slachtoffer, eenmaal volwassen en op zich ‘veilig’, dit destructieve gezinssysteem nog steeds van binnenuit beleeft. In mijn tweede boek zeg ik dit als volgt: ‘Er is iets heel wrangs met dit fenomeen aan de hand. Door identificatie met de agressor verinnerlijk je de boodschap dat je slecht bent en vervolgens probeer je van die boodschap af te komen’ (Boek, p.79). Daarom is het voor hulpverleners heel erg belangrijk om inzicht te hebben in dit deel en het binnen therapie op de juiste manier aan te spreken. Deze delen hebben eigenlijk het zwaarste werk op zich genomen en ervoor gezorgd dat het kind de mishandeling kon overleven.
Ik vond het een heel belangrijk congres en ben blij dat wij vanuit het Verdwenen zelf een bijdrage hebben kunnen leveren. Doordat steeds meer behandelaars inzicht krijgen in de impact van opgroeien onder een destructieve ouder, zullen steeds meer slachtoffers de hulp vinden die zij nodig hebben. En dat geeft hoop, omdat niets zo erg is als de eenzaamheid, verwarring en pijn die deze slachtoffers als kind hebben ervaren en die vaak nog elke dag voortleeft in hun volwassen bestaan.
Een zeer herkenbaar verhaal, Iris! Ik ben opgevoed in de zin van buitenbeen te zijn op aarde i.p.v. mens. Daar ging ik mij dan ook naar gedragen toen ik tiener, jonge twintiger was, alsof dat mijn identiteit vormde. Bij het maken van gezinsafspraken draaide het om mijn zus en haar uiterst overheersende vriend van destijds. Wat ik evt. te doen had deed volstrekt niet ter zake. Soms maakte ik dan zelf alsnog een afspraak om er niet bij te hoeven zijn. In feite ging ik er zo wel min of meer tegenin. Een pedo die ik ontmoet had bood me enige hulp. Dat is een vloek in de huidige geciviliseerde samenleving, maar was toen wel een feit. Deze mensen zijn dus niet puur slecht. Wat dat buitenbeen zijn betreft hoorde ik toen ik een jaar of 25 was op een zondagmorgen een overweging over Johannes 9, hoofdstuk “De blindgeborene”. Het ging erom dat noch ik zelf, noch mijn ouders gezondigd hebben dat ik met autisme ben geboren maar dat middels dat autisme de werken Gods in mij openbaar moesten worden, ofwel weg met de gedachte dat ik vanwege mijn autisme een buitenbeen zou zijn. Mijn herstelproces is in feite nog steeds gaande, al ben ik inmiddels bijna 35 jaar uit dat verstikkende systeem. Dat de zaak niet klopte, merkte ik bijvoorbeeld doordat ik op het ene moment een buitenbeen was en ik van alles en nog wat niet zou kunnen vanwege mijn “handicap”. Op momenten dat dit hun goed uitkwam golden gelegenheidsargumenten dat met die “handicap” geen rekening kon worden gehouden. Mijn ouders bouwden een legertje van ja-knikkers om zich heen op, in huidig taalgebruik heet zoiets een bubbel waarin ze niet op hun gedrag werden aangesproken. Mijn zus en broer, die geen “beperking” hebben kregen een vrije opvoeding en mochten hun eigen toekomst bepalen. Voor mij echter gold, zoals een dominee die zelf een “beperking” had het eens verwoordde “Over U, Voor U, maar Zonder U”. Over Johannes 9:1-3 deed ik veel later mijn belijdenis bij de Remonstranten, waar je zelf je belijdenis mag schrijven indien je dat wilt. Geestelijk herstel verloopt uiterst langzaam, zo heb ik ervaren en is in mijn geval vermoedelijk niet geheel mogelijk, mede vanwege het ‘dubbeleffect’ met mijn vorm van autisme. Door vele omstanders werd de gebroken relatie met mijn familie lange tijd als postpuberaal gedrag gezien. Dat soort verwijten verminderde toen ik rond de 40 kwam en de situatie al die tijd hetzelfde gebleven was. Volgens sommige geestelijke stromingen was mijn familieproblematiek mijn eigen keuze omdat kinderen er vóór hun geboorte voor zouden kiezen wie hun ouders worden. Bij de Remonstranten ben ik deze opvatting gelukkig niet tegengekomen. En die pedo-vriend, die heb ik op het laatst verzorgd toen hij niet meer verder wilde leven vanwege de maatschappelijke hetze en zich niet liet behandelen aan kwalen waarvan hij nog goed had kunnen genezen. Zijn keuze daarin respecteerde ik uiteraard en gelukkig duurde zijn ziekbed niet lang en kon hij thuis sterven. Mijn familie houdt vol dat ik dit niet kan vanwege mijn autisme. Met een dominee heb ik het daar nog weleens over gehad.
Hoi Willem,
Wat een heftig verhaal, ik voel door de zinnen heen wat het effect op jou geweest moet zijn van deze talloze vormen van mishandeling. Ik heb respect voor je zoektocht en ontdekkingen. Een leven vanuit jouw identiteit en eigenheid, dat wens ik je toe, dat dit zich mag voortzetten want je bent echt op de goede weg.
Veel sterkte,
Iris
Zo herkenbaar. Het zwarte schaap, nooit iets goeds kunnen doen. Behalve als je iets goeds deed, dan was je goed, dan werd je gezien. Vastgelopen, en crisis, mezelf totaal kwijt. Familie patronen doorbroken. Krijg al jaren The Silent Treatment…Alles wat me is gezegd, duurde lang voordat ik dat kwijt was. Ik was de gestoorde gek, ik heb lang gedacht dat ik dat was. Totdat ik hulp ging zoeken, bij een psychotherapeut. Tien jaar therapie gehad, eerst veel, en steeds werd het minder…Ik kan het eindelijk zien, hoe het werkelijk zit.
Hoi Rosa,
Wat goed dat je eindelijk het hele plaatje kan zien en het gif dat je is toegediend eruit hebt gewerkt. Het is een lang proces geweest lees ik en dat speelt vaak bij getraumatiseerde mensen die de rol van zwarte schaap hadden. Zo belangrijk dat je weet dat jij niet gek was, dat je een mooi mens bent dat een goed leven verdient.
hartelijke groet,
Iris
Iris🙏❤🍀😘💪
Bedankt voor dit stuk. Ik heb het met tranen in mijn ogen zitten lezen. En over die tranen ben ik wel verbaasd want ik voel eigenlijk maar heel weinig. Ik ben ook opgegroeid onder een narcistische ouder (moeder) en mijn vader deed slaafs mee. Ik werd altijd geisoleerd en uitgescholden.
Nooit eerder wist ik dat het deel in mij dat me zo op mijn kop geeft, vind dat ik niets goed kan doen, en vooral in opstand komt als ik in contact komen met mensen, dat dat een daderimiterend deel is. Naast schok voel ik opluchting.
In alle verschillende therapie die ik heb gedaan werd dit deel op verschillende manieren aangepakt. Ik moest hem saboteren, omdat hij immers alles saboteerde. Ik moest de strijd met hem aangaan. Of ze zagen dit deel voor mij aan en zeiden dat ik onprettig, hard en egoïstisch was. Of ze waren bang voor dat deel. Nou, ikzelf was nog veel banger voor dat hatelijke deel, maar nu ik dit stuk heb gelezen begrijp ik ineens waarom ik dit deel heb en hoe ik ermee aan de slag kan. Ik ga je tweede boek bestellen en iemand zoeken die hiermee kan werken.
Ik ben blij dat jullie deze workshops gegeven hebben en dat dit onderwerp op het congres zo duidelijk besproken is door Nelleke Nicolai want ik ben een lopend voorbeeld van een cliënt die hier dus al heel lang last van heeft en absoluut de verkeerde hulp heeft gekregen. Dus ik ben dankbaar dat jullie dit doen en hoop dat meer therapeuten zich gaan inlezen. Want ik denk ook dat dat daderimiterende deel bij heel veel slachtoffers van narcisten en psychopaten voorkomt.
Ik zou het nu wel van de daken willen schreeuwen terwijl ik een heel introvert type ben, en Ik ‘schreeuw’ even hier, therapeutisch Nederland, door hier iets mee. Want inderdaad, eerst zo’n jeugd en dan een volwassen leven waarin het innerlijk gewoon doorgaat is een ware hel. Er lijkt aan lichtere weg mogelijk. Die ga ik zoeken. Bedankt Iris, voor dit voor mij baanbrekende inzicht.
Hoi Stefan,
Bedankt voor je openhartige bericht. Ik ben erg blij dat de informatie over het daderimiterende deel zo veel voor jou betekent. Dit inzicht kan echt een doorbraak vormen in iemands proces, daarom behandel ik het ook in mijn tweede boek. Ik wil je naast dit boek ook het boek van Onno van der Hart e.a. aanraden, ‘het Belaagde zelf’. Op dit baanbrekende boek heb ik mijn hoofdstuk in het boek mede gebaseerd.
Heel veel sterkte en zoals je zegt: er is zeker een lichtere weg mogelijk. Je kan via deze website onze lijst met therapeuten aanvragen, er zijn een paar therapeuten die met delen werken (vraag het secretariaat om meer info).
Succes!
Iris
Wat een fantastisch verhaal. Zo duidelijk beschreven, terwijl het om heel complexe (en schokkende)materie gaat. En Richelle en Iris, wat goed van die workshops.
Dit geeft hoop inderdaad. Succes met jullie belangrijke werk, Verdwenen Zelf!
En ik kan zelf niet vaak genoeg zeggen hoe goed het tweede boek is, misschien nog wel beter dan het eerste.
Hoi Yvanka,
Bedankt voor je hartelijke bericht!
Iris
Zeer herkenbaar. Maar wat als het kind dit zelf ziet en er tegenin gaat ? vecht voor erkenning van zijn eigen ik? Hierdoor nooit een goede band opbouwt met zijn vader en in zijn hart zo verlangt naar een “echte” vader? Daarbij het schenden van vertrouwen in anderen. Als je vader al niet veilig is en je kunt bij hem niet je gevoel uiten. wat verwacht een hulpverlener dan? Dat je daar in een groep met onbekenden je ziel op tafel legt? Hoe ga je hier mee om?
Hoi Ciska,
Bedankt voor je bericht. Ik denk dat veel getraumatiseerde mensen hier mee worstelen; dat ze in hun jeugd vochten voor erkenning en nog steeds hunkeren naar de liefdevolle ouder die er niet was. Het belangrijkste hierin is m.i. dat je met jezelf een liefdevolle relatie opbouwt, van daaruit kun je het leven en de wereld steviger tegemoet treden. Maar als je ernstig mishandeld bent is juist ook die relatie (met jezelf) zwaar onder druk gezet en vaak niet eens gelegd. Een goede therapeut is in dit proces heel belangrijk, iemand die weet hoe nauw het luistert en die je niet onder druk zet. Nee, het lijkt mij niet dat jij in een groep met onbekenden je ziel op tafel moet leggen. Dat is in eerste instantie veel te onveilig. Zorg goed voor jezelf en luister naar je grenzen.
Veel sterkte,
Iris
Zo helder beschreven over wat het met je doet, wat er met je gebeurt als je in een narcistisch gezin opgroeit. En top dat jullie dit bij andere psychologen en behandelaren bekend maken!
Dank je Pieter!
Iris
Met een dicht geknepen keel en tranen bungelend over mijn wangen lees ik dit stuk. Ik had nog nooit van deze site gehoord, via een link op Facebook hier terecht gekomen. Wat een herkenning. Ik ben niet de enigste die dit overkomen is. Nog weet ik niet of ik met een narcist te maken heb gehad maar hij (mijn vader) lijkt wel veel kenmerken hiervan te hebben. Ik heb het afgelopen jaar een zware strijd gestreden ivm PTSS. 5 kortdurende behandel opnames gehad in een expertise centrum. Ik ben nu beland bij mijn ouders en hun manier van opvoeden….. het misbruik en mishandeling heb ik voor een groot deel aangepakt. (Overigens niet door mijn vader maar door mijn opa van vaders kant) omdat ik me nu bewust ben van mijn overlevingsmechanisme en strategieën kan ik ook kijken naar hoe mijn ouders waren en wat voor opvoeding ik gekregen heb….. zoveel herkenning. Het zou mij niets verbazen dat mijn vader een narcist was…. de spanningen en psychische gevechten thuis. Mijn heel erg onderdanige moeder en haar alcohol verslaving. Als valt als een puzzel op zijn plaats.
Ik heb nu nieuwe stof om over na te denken en uit te zoeken.
Dank jullie wel
Hoi Rianne,
Heel veel sterkte bij dit proces! Het is niet niks wat je achter je hebt en ik kan me voorstellen dat het enorme impact heeft (gehad) op je leven. Fijn dat de puzzelstukjes op zijn plaats gaan vallen..
Hartelijke groet,
Iris
Vorig jaar was ik op dit congres. Het ging toen o.a. over de werking hoe kinderen zich tot narcisten kunnen ontwikkelen. Maar het ging nauwelijks of niet over de gevolgen voor kinderen van volwassen narcistische ouders. Niet ieder kind van narcisten ontwikkelt zich tot narcist!
Een jaar later zijn Richelle en jij Iris daar aanwezig om een workshop te geven over de mogelijk gevolgen voor kinderen van narcisten… Ik ben er zo blij mee. Ook dat jullie warm ontvangen zijn en jullie boodschap goed over kwam.
Over dat dader imiterende deel. Dat zie ik bij mij als een inkruipsel van ouder(s) die chronisch hebben ingebroken in mijn geest en daar de boel hebben overgenomen. Er worden programma’s in je hersenen gezet, zonder dat je dat zelf weet. Want jij bent je alleen maar aan het afvragen wat er toch in vredes naam aan de hand is? En zij hebben de afstandsbediening in handen. Ik moest gedeprogrammeerd worden, en nog af en toe.
Die rollen in het gezin. Zo herkenbaar. Iedereen wordt tegen elkaar uitgespeeld zodat een ieder een geïsoleerd spelletje is van de ouder(s). Dat gaat tot de dood toe door bij ons. Behalve degenen die in therapie geweest zijn en keihard aan zichzelf gewerkt hebben.
Zo goed dat zoveel hulpverleners jullie verhaal gehoord hebben en dat dit onderwerp ‘narcistische mishandeling’ op de kaart stond en staat!
Hoi Isthe,
Je zegt het mooi, je moest ‘gedeprogrammeerd’ worden. Zo is het, als je bent opgegroeid onder zo’n ouder (of ouders), die zo met je zelfbeeld aan de haal is/zijn gegaan, is het essentieel om die vervorming aan te pakken. Het is een heel intensief proces, inderdaad hard werken aan jezelf, om het ‘Verdwenen Zelf’ weer terug te halen en in ere te herstellen.
Richelle en ik waren ook heel blij met het congres en onze bijdrage, dank je voor je hartelijke woorden!
Iris
Zó fijn om te lezen dat jij Iris met anderen uit je netwerk zich zo breed blijven inzetten om kennis en inzicht te verspreiden en vergroten over dit o zo belangrijke onderwerp, nu weer met deze workshops voor professionals op het congres. Dank je voor deze doeltreffende en kraakheldere inhoudelijke weergave, waar ook weer velen van ons enorm mee geholpen zijn, zoals wel blijkt uit de reacties.
Agnetha, dank je wel!
Ook voor mij herkenbaar, ongewenst kind (eerst levensjaar stond mijn wieg niet thuis) een “moeder” die mij geestelijk zwaar mishandelde. Vader die niet opgewassen was tegen zijn vrouw en het lichamelijk moest afmaken terwijl zij toe keek. Hij die zelf vroeger geestelijk was mishandeld en hunkerde naar liefde & warmte wat zijn echtgenote hem niet kon geven. Mijn zus (8 jr jonger) heeft de dans gelukkig ontsprongen daar vader graag nog een kind wilde. Zij was draagmoeder en heeft destijds de afspraak gemaakt dat mijn vader dan zorg droeg voor de opvoeding.
Mijn zus was het oogappeltje van mijn vader….haar geluk!
Ontelbare ruzies van mijn ouders & zelfmoordpogingen van mijn vader heb ik als klein kind van 8 jaar mee gemaakt. Vlgs mijn “moeder” was IK degene die hier debet aan was…alles deed ik voor een beetje liefde en warmte …het was nooit goed genoeg. Overleven moest ik…..laag zelfbeeld geen eigenliefde en wantrouwen heb ik mede hierdoor ontwikkeld. Altijd pleasen en in de schaduw leven van…ik was een prooi voor iedereen. Ongewenste intimiteiten op het werk waardoor ik het veld moest ruimen, huwelijk van 26 jr met een narcist/psychopaat.
Tijdens mijn scheiding een advocaat welke óók bijbedoelingen had……het feit dat ik nog leef heb ik te danken aan mijn overlevingsdrang ontwikkeld in mijn jeugdjaren.
Zit in mijn 58e overlevensjaar (na vier jaar psychisch terreur ex/narcist/psycopaat) vlgd jaar komt hieraan een einde en na talloze rechtszaken begin ik aan een nieuw leven.
Mijzelf helen, ik heb nog een lange weg te gaan……..
Hoi Margo,
Wat heb jij veel op je pad gekregen, heel naar voor je. En ik lees dat je er deels nog middenin zit. Ik hoop dat het scheidingsproces zich volgend jaar positief afrondt en dat je leven lichter wordt. Dat gun ik je van harte.
Veel sterkte,
Iris
Wat goed dat er nu ook workshops zijn voor zorg professionals.
Zelf ben ik samen met mij broer opgegroeid bij een narcistische moeder. Mijn broer was het zwarte schaap. Nooit deed hij iets goed. Tegelijkertijd vond ze hem knap en altijd zo spontaan. Maar ik heb mezelf nooit het gouden kind gevoelt. Was dat ook niet. Mijn moeder vond mij als kind niet mooi genoeg en er moest dus volgens haar nog flink aan geschaafd worden voor het aan haar normen kon voldoen. Mijn strategie in ons gezin was om zo min mogelijk van mezelf te laten zien of te laten horen. Je wist namelijk dat wat je ook deed het altijd onverwachts verkeerd uit kon pakken.
Ik weet pas enkele jaren van het bestaan van narcisme en heb jouw 2 boeken gelezen. Zo duidelijk had ik het nog nooit gelezen. Het eerste boek maakte me heel verdrietig Te moeten inzien dat het echt zo is. Het tweede boek hielp me op weg naar herstel en verwerking.
En door het vinden van de stichting en een therapeut die, en dat voelde ik al bij het eerste gesprek, wist en begreep waar ik het over had.
En niet te vergeten de workshops! Zo “fijn” om met andere te praten over je ervaringen en herkenning en erkenning te vinden
Bedankt dat jullie er zijn.
Hoi Lilian,
Bedankt voor je bericht. Narcistische mishandeling kan zich in elk gezin anders uiten, maar de basis eronder (de destructieve dynamiek) is vergelijkbaar. Ik ben blij dat je veel aan mijn boeken hebt gehad. Vooral met wat je zegt over mijn tweede boek, want dat is precies het doel ervan.
Sterkte en hartelijke groet,
Iris
Wat een ellende, ook voor mij veel herkenbaars al waren ik en mijn zusje twee zwarte schapen, mijn moeder leek het wonderkind te zijn. Niets was goed genoeg en aan onze emotionele behoeften werd niet voldaan. We werden uitgespeeld tegen elkaar en hadden ieder onze manier om te copen, mijn zusje door zich af te sluiten, weg te rennen en door haar mond dicht te houden, ik door verzet, confrontatie, mijn eigen duidelijke identiteit en please gedrag aangaande studie. Want daar was moeder dan weer wel jaloers op. Ook was ik veel te loyaal. Voor een hele lange tijd, tot 1 jaar na haar dood, toen pas verloor ik die en zag ik na zelf een relatie te hebben gehad met een psychopaat ( ik was niet blind noch liet ik me fysiek mishandelen, wel lag mijn tolerantie te hoog) de overeenkomsten. Het heeft me verdoofd, verdrietig gemaakt maar ook boos…de haat voor haar is nog levendig, vergeven kan ik maar vergeten niet. En op die momenten neem ik het vooral mijzelf kwalijk dat ik niet al veel eerder voor mijzelf gekozen heb, een schuldgevoel dus. Een aardig recept voor een burn-out waar ik na heel veel ontwikkelingen dan ook 10 jaar geleden tegen aan ben gelopen en nog steeds niet honderd procent van ben genezen. Analyseren, inzicht, het is allemaal dodelijk vermoeiend en je blijft vaak in hetzelfde cirkeltje ronddraaien. Uit de vicieuze cirkel is wat ik mijzelf wens. Mocht je literatuur kunnen aanraden hoe dat te doen, heel graag! Ik wil de blijdschap terug, de lach, weg van het besef en het verdriet en vooral boosheid door alle inzichten en het zelfverwijt het niet eerder te hebben gezien. Ik ben 50 met hele mooie en slechte herinneringen en ervaringen. Daar ben ik trots op maar het verleden is gedaan. De toekomst is waar ik me liever op richt met alle kennis die ik heb en mijn persoonlijkheid.
Hoi Carmen,
Je bent goed bezig met je proces, respect daarvoor. Het is niet niks wat je hebt meegemaakt. Wat betreft advies voor de toekomst verwijs ik je graag naar de vorige blog (‘Narcisme overleefd, en dan?’). En mijn tweede boek wil ik je van harte aanraden (zie de blog).
hartelijke groet,
Iris
Dader-imiterend gedrag. Is dat dit?:
Ik heb een enorme schokkende ontdekking gedaan. Ik ben er echt een paar dagen van onder de indruk geweest. Heb me geschaamd, gehuild én gelachen om mijn gedrag. Mijn narcistische moeder kon enorm overstuur zijn over dingen die echt totaal nergens over gingen. Dat vond ik toen al en nu nog, maar ik steunde haar toch maar, omdat ik ook niet wist hoe zij dingen voelde natuurlijk. En wat deed ik zelf tot voor kort? Ja, ik deed dat dus ook. Ik reageerde totaal over the top als er onenigheid was tussen mij en mijn kinderen of tussen de kinderen onderling. Ik zag het zelf niet hoor, dacht echt dat ik een soort van gelijk had of dat ik niet begrepen of gehoord werd. Mijn kinderen hebben me daarop gewezen en ik heb ze steeds door mijn overtuigende praatjes, zo noem ik het nu maar even, in verwarring gebracht. Zij geloofden in mij en houden van mij, gelukkig, maar nu achteraf zie ik pas wat ik deed. Ik reageerde in bepaalde situaties precies als mijn moeder, totaal over the top. Ik zie nu ook dat dat komt omdat ik zó bang was om te verliezen. Als ik een volgende keer zo reageer zal ik het zelf zien en hoop ik er niemand meer mee te belasten en zal ik niet meer zo in paniek raken. Ik vind het zelf gênant, echt. Ik schaam me diep voor mijn gedrag wat ik vertoonde. Blinde paniek zie ik nu achteraf. Ik ben blij met dit inzicht, het geeft me heel veel ruimte.
Ik wilde het toch even delen ook al vind ik het gênant. Je weet maar nooit of er iemand wat aan heeft.
Liefs, M.
Hoi M.,
Wat ontroerend, hoe openhartig je hierover bent. Het inzicht in je eigen gedrag (en wat hier onder zit), dat is van groot belang. Ik weet niet of hetgeen je beschrijft helemaal dader-imiterend gedrag is, het komt meer op mij over dat je (net als je moeder) heel erg getriggerd kon worden en dan vanuit paniek handelde. Met dat verschil dat jij het patroon nu doorbreekt.
Hartelijke groet,
Iris
Hoi Iris, hartelijk dank voor je reactie. Daar heb ik weer veel aan, want ik zie inderdaad dat dat hetzelfde gedrag is als mijn moeder en dat dat niet zozeer te maken heeft met dader-imiterend gedrag. Ik had even inzicht of bevestiging nodig.
Dan blijkt maar weer hoe lastig het puzzeltje soms is.
Mijn moeder was er een ster in om me helemaal voor zichzelf te houden. We waren ‘twee-handen-op-een-buik’ zei ze altijd en ik dacht dat ook. Voor mij een gevoel van onvoorwaardelijkheid en liefde.
Ik mocht zelden mijn weerwoord geven, want dan was ze enorm gekwetst, nam extra medicijnen voor haar depressies, kwam haar bed weer dagen niet uit en ik voelde me dan enorm schuldig. Vooral ook dat ze dan zei, als ik er schuldbewust en verdrietig naar vroeg, dat ik er niets aan kon doen, dat ze van me hield, dat ze me zo hard nodig had. Dat ging al zo toen ik nog kind was. Ik zorgde dan voor haar, voelde me dan zó schuldig. Ik week eigenlijk nauwelijks van haar zijde. Ik bleef thuis, was er altijd voor haar. En als ze dan zo depri was en verdrietig, niet aanspreekbaar, dacht ik dat ik tekort geschoten was. Ik was ook weleens niet thuis natuurlijk, probeerde ook mijn leven te leiden.
Het moeilijke hieraan vind ik nog altijd: zag ze het echt niet of wilde ze het niet zien. Dat is voor mij een wezenlijk verschil en daarmee raak ik nog weleens uit balans. Mijn huidige man zegt me altijd dat ze het niet wilde zien, dat ik genoeg heb gedaan om het haar te laten zien, ten koste van mezelf, van mijn kinderen en van hem. En ja, gelijk heeft ie. Zij had ook een verantwoordelijkheid te dragen, niet ik alleen.
Ik heb gedaan wat ik kon en ze wilde niet. Dan zijn de consequenties voor haar, niet meer voor mij.
Mijn vader? Hij was de grootste narcist. Hij genoot van dit hele schouwspel. Arme man met zo’n depressieve vrouw. Hij had mij, zijn dochter, als au pair om zijn vrouw in die emotionele staat te houden waar hij goed op kon teren.
Liefs, M.
Klopt inderdaad als een bus. Ik ben enig kind en heb me compleet over moeten geven aan de agressor, de vader. De moeder beschermde de agressor door mij aan me lot over te laten en continu te antwoorden: ‘ach, je weet wie hij is’ ‘ach, laat hem toch gaan’ ‘ja, ik kan daar niks aan doen’ ‘ja, je vader komt zo nog even met je praten’ en de grootste domper: nooit napraten over zijn agressieve uitspattingen. En omdat ik geen voorbeeld had stonk ik er in om te overleven. Geen karakter, geen persoonlijkheid en niet wetende wat ik was, wie ik was en welk doel ik had, werd ik omgekocht om mijn mond te houden en werden mijn zaken geregeld en moest ik voor de rest mijn mond houden tot ik overspannen raakte. Dat was mijn redding, om aan mezelf te werken en alles van me af te kunnen schudden en wat me nu sterk heeft gemaakt en tot wie ik nu ben. Met veel kennis en moed ontwikkeld en objectief en inlevingsvermogen, wat mijn leven makkelijk maakt.
Wat goed dat hier aandacht aan wordt besteed. Ik lees af en toe op deze site en heb afgelopen april het eerste boek besteld. Mijn partner is opgegroeid met een narcistische ouder. Het is voor ons beiden nog veel puzzelen hoe het opgroeien in een destructief gezinssysteem mijn partner heeft beïnvloedt. We zijn dan ook erg blij met het boek. Wat ik me afvraag na dit artikel over het dader-imiterend deel is hoe maak je onderscheid tussen gedrag vanuit een dader-imiterend deel en gedrag wat voortkomt omdat je als kind in een destructief gezinssysteem met een narcistische ouder op het gebied van sociaal/emotionele ontwikkeling zeer slechte voorbeelden krijgt.
Hoi Ingrid,
Bedankt voor je reactie. Dit is een goede vraag die je stelt, en het antwoord hierop behandel ik uitgebreid in mijn tweede boek. Dus ik wil je van harte aanraden dit te bestellen. Het is een complex onderwerp dat om een genuanceerde benadering vraagt (en niet in een paar zinnen samen te vatten is), vandaar deze verwijzing naar mijn boek.
hartelijke groet,
Iris
Hoi Iris,
Bedankt voor je snelle reactie. Na wat meer informatie gelezen te hebben over je tweede boek en dan met name het artikel: “De schijnverbinding met een narcist” denk ik zeker dat jouw boek ons hierin van steun zou kunnen zijn. Als mens kunnen we niet goed groeien, ontwikkelen en leven zonder verbinding en liefde en dat is nu juist waar het aan ontbreekt als je opgroeit met een narcistische ouder.
Warme groet,
Ingrid
Gelukkig ben ik gescheiden ( wel nadat hij vreemd was gegaan maar ik zie dat maar als een zegen) maar daarna begon de ellende pas goed. Toen we samen waren liet hij alle zorg voor de kinderen aan mij over, nooit geen discussie daarover geweest. Toen we uit elkaar waren begon zijn strijd voor aandacht van de kinderen. Dat vooral jongste dochter hem leuker zou gaan vinden dan mij. Ik heb me nooit gek laten maken door alle trukjes die hij uitgehaald heeft om de kinderen bij mij weg te krijgen door vele sneaky manieren. Ik bleef de sterke moeder die ik altijd al was en hield voor mezelf en de kinderen de stabiliteit, structuur en veiligheid in stand in ons nieuwe leven. Kinderen zagen hun vader elke week. Door toedoen van vader is de omgangsregeling met dochter spaak gelopen. ( zoon was inmiddels oud genoeg voor eigen afspraken met vader) Vader en dochter zien elkaar nog wel maar niet meer bij hem thuis. Zij voelt zich daar niet prettig en ik begrijp precies waarom. Hij niet en dat was natuurlijk voorspelbaar. Hij is woest op mij. Hij blijft druk op dochter leggen maar zij blijft die afstand tussen hen bewaren en zij weet zich tot nu toe aardig te handelen. Met beide kinderen gaat het goed en toch blijf er in mijn achterhoofd een stemmetje of ik genoeg gedaan heb, of ik ze genoeg heb geboden om hun eigen identiteit te kunnen ontdekken, leren nee zeggen, voor jezelf opkomen, uitleg over onderbuikgevoelens, intuitie praten, het hele plaatje van opvoeding + extra zeg maar. Zoon is net volwassen en dochter in de puberteit. 11 jaar na de scheiding nu en mijn ex heeft er alles aan gedaan om mijn gezag en opvoeding te ondermijnen. Verdeel en heers is voor hem een bekende tactiek. Ik hoop zo dat ik de emotionele schade voor hen heb kunnen beperken. Ik sta mijn mannetje wel, was vaak een eenzame weg maar ben trots op beide kinderen en toch he soms die twijfel of het genoeg geweest is. Sorry voor mijn lange verhaal maar toen ik deze blog las ging het schrijven vanzelf.
Hey Sanne,
Ik las ooit ergens dat niemand welbewust zichzelf saboteert. Uiteindelijk doe je hetgeen onder de gegeven omstandigheden het beste is. Je houdt van je kinderen, anders zou je je al je vragen niet stellen. En dus heb je het beste gedaan wat er onder de omstandigheden mogelijk was.
Mijn ex is ook een narcist. Ik ben al heel snel na de geboorte van ons kind weggegaan, en heb gedeeld gezag en omgang weten te voorkomen (hij was ook naar het kind toe gewelddadig). Nu zit ik in een nieuwe leefomgeving, ver van alles wat me bekend en vertrouwd is, met een grenzen testende kleuter. Na alles wat ik heb meegemaakt, bungel ik op het randje; overspannen al heel lang (mede met dank aan de langlopende rechtszaak en de “secondary victimization” door de instanties), maar toch ook tekenen van een depressie. En dan is er ook nog mijn eigen kindertijd en de niet ongecompliceerde relatie met met name mijn moeder.
Lijdt mijn kind daaronder? Ja, natuurlijk. Als ik somber ben, pieker, mezelf waardeloos en een last voor anderen vind, dan ben ik niet de meest toegankelijke persoon. Heb ik soms nauwelijks ruimte voor haar. En ik voel me daarover vreselijk schuldig. Want ze is onschuldig, zo levenslustig, zo nieuwsgierig, zo intelligent en gevoelig… het gaat me aan het hart.
En tegelijkertijd: het alternatief was slechter geweest. En ik probeer me voor te houden dat, wat ik ook verkeerd doe, waarin ik ook tekort schiet: zolang mijn kind de ruimte krijgt mij er op aan te spreken, haar frustratie en boosheid kenbaar te maken, ik de ergste schade bij haar beperk. Want juist het niet mogen zijn van “duistere” emoties in de afhankelijkheidsrelatie is vreselijk beschadigend, maken dat het kind zich moet onderwerpen, ze een deel van zichzelf moet ontkennen.
Ik ben een feilbare moeder, bij vlagen een falende moeder, maar wel een die aanspreekbaar en aanrekenbaar is, en ook haar verantwoordelijkheid neemt en zal nemen. Meer kan ik op dit moment met de beste wil van de wereld niet bieden (want: inkomen, huishouden, administratie – ook daarvoor ben ik alleen verantwoordelijk).
Ik hoop dat het genoeg voor haar is om evengoed een liefdevolle relatie met mij te willen op de lange termijn. Want, mijn God, wat hou ik van haar!
Echt, geen mens begaat geen fouten, schiet nergens tekort. Een generaties lang overgedragen trauma laat zich niet door één enkele persoon oplossen. Wees niet te hard voor jezelf, maar open en toegankelijk naar je kinderen. En bied ze steun als ze zelf aan deze thematiek toe zijn. Wie weet leidt dat dan tot een geweldige emotionele verdieping van de ouder-kind-relatie. Ik gun je dat met heel mijn hart!
Liefs,
Reigerschap
Lieve Sanne en Reigerschap,
Ook ik ben een gescheiden moeder en heb een narcistische ex. Mijn kinderen zijn nu beiden pubers en nu heel langzaam maar zeker begin ik het gevoel te krijgen dat ik toch wel een goede moeder ben. Ik laat ze zichzelf zijn, mijn oudste uit zijn boosheid, woede en frustratie bij mij (hij is het zwarte schaap van zijn vader), mijn jongste is ook graag bij mij, zij zit het liefst de hele tijd tegen mij aan. Ik word door beiden overladen met knuffels en ik-hou-van-jou’s. En toch bekruip me soms nog de vraag of ik wel een goede moeder ben en of ik de schade bij mijn kinderen wel heb weten te beperken.
Want over schade bij kinderen van een narcistische ouder weet ik helaas alles van, want naast een narcistische ex heb ik ook een narcistische moeder en zusje. Met de bloedverwanten heb ik kunnen breken, ik hoef nu alleen nog maar te wachten tot mijn jongste 18 is en dan kan ik mijn ex ook blokkeren. Maar ik weet wel dat ik er alles aan heb gedaan wat in mijn macht ligt om de schade te beperken bij mijn kinderen. En zoals ik het lees bij jullie, hebben jullie hetzelfde gedaan of doen jullie hetzelfde.
Voor jou is het nu extra moeilijk, Reigerschap, want jouw kleuter doet nu precies wat jouw narcist ook deed, namelijk over jouw grenzen (proberen) te gaan. Alleen, bij jouw kleuter gaat het over, die leert echt wel dat jouw Nee een echte Nee is. Dit is geen makkelijke leeftijd, maar het gaat over. En wat je zegt over schuldig voelen, dat is heel herkenbaar, want ik denk dat elke empathische moeder zich regelmatig schuldig voelt. Ooit vertelde een kinderpsycholoog me, dat kinderen zeer vergevingsgezind en loyaal zijn naar hun ouders. Die zien en weten echt wel dat je jouw best doet. Je mag gerust af en toe boos op ze zijn, je hoeft echt niet de perfecte ouder te zijn, want zij weten ook wel dat je dat niet bent. Daarnaast leren zij ook daar van, hoe ze er zelf mee om kunnen gaan. Zolang je maar jouw verantwoordelijkheid voor neemt, een sorry zegt als dat nodig is, dan komt het echt wel goed. En door deze wetenschap ben ik uiteindelijk een meer ontspannen moeder geworden en durf ik mijn kinderen ook los te laten waar nodig.
Ik wil jullie beiden een warme knuffel geven, want jullie zijn beiden goed bezig. Topvrouwen en topmoeders zijn jullie!
Liefs,
Sandra
Onlangs las ik een recent artikel over het kluwen-gezin wat mij erg aansprak. De link geef ik hierbij: https://zoompsychologie.nl/kluwengezin-impact-op-de-ontwikkeling/
Miep, ik herken het ook.
Omdat ik altijd al voelde dat ’ik niet van mezelf ben’, geen zelfgevoel heb, zocht ik naar info op Google. En zie… wat een herkenning! Mijn leven was vreselijk eenzaam en moeilijk. Zwarte schaap van de grote familie, misbruikt door opa toen ik vier was, daarna door broer waarbij ik in bed sliep toen er weer een kind geboren was. Ik kreeg een orgasme op m’n zesde maar begreep er niets van. Alleen dat gevoel bleef me bij, niet waardoor. Daarna een broer van een vriendin.
Ik begreep niet wat er gebeurde maar meende dat ik de zonde tegen de HG had gedaan toen de zondagsschooljuf daarover vertelde. Moeder zei dat ik een serpent, kreng was en dat ik haar leven verpeste, vader was niet benaderbaar en stuurde me naar het Kruis. Hij kon niet tegen moeder op en deed getrouw zijn Plicht. Alles was plicht. De angst waarin ik opgroeide was onbeschrijfelijk, voor eeuwig zou ik branden in de hel en het was eigen schuld. Ik wilde wel dood om moeder gelukkig te maken maar ik was te bang om dan al in de hel te komen. Ik kon niet leven en niet sterven.
Toch overleefde ik, maar vraag niet hoe. Ik ben intelligent en kunstzinnig met een rappe tong. Niemand begreep me maar dat mocht ook niet. Ik heb stapels dagboeken waarin ik mijn waarheid schreef. Maar ik was me niet bewust hoe het echt in elkaar zat. Daar ben ik sinds 5 jaar helemaal achter en ik ben nu 75 jaar.
Ik schrijf altijd, columns voor een krant, gedichten, stukken over m’n leven. Altijd wilde ik een boek over m’n leven schrijven… toch zal het er wel niet van komen, terwijl het allang had gekund. Maar ik wil alsnog geloofd worden en erkenning. Ik ben depressief maar weet dat te negeren omdat ik wil leven. Ik heb een heel lieve partner, de eerste was een narcist/psychopatisch maar iedereen geloofde hem, niet mij. Bij niemand kon ik terecht. Het was om gek van te worden. Ik ben gevlucht met twee van de vier kinderen en zwierf 8 maanden van hot naar her met gescheurde ribben (de huisarts zei: “dat zal wel aan jezelf liggen, je hebt zo’n aardige man). Alles van m’n leven heb ik beschreven om te overleven en vast te houden aan mijn waarheid die niemand van de familie wil horen. Ik blijf het zwarte schaap. Ik ben na m’n scheiding maatsch.werk gaan studeren, daarna theologie. Ik kon niet alleen zijn en kreeg een gevoelige lieve vriend die klavecimbels bouwde. Voor her eerst ervaarde ik hoe mooi en fijn seks was, maar de situatie bleef moeilijk door de vechtscheiding. Mijn vriend stierf na 5 jaar en opnieuw klemde ik mij snel aan een man. Ik verviel niet in dezelfde fout als bij de eerste ik wist dat ik een zachtaardige man nodig had die mij de ruimte kon geven. Ik sta graag op een podium. Ik heb nu al 30 jaar dezelfde man die erg goed voor me is en ik voor hem. Maar ik ontdekte gaandeweg dat ik mijn kinderen net zo heb behandeld als mijn moeder mij behandelde en dat vind ik zooo erg. Ik heb hen net zo in de steek gelaten als ik zelf in de steek werd gelaten, al zag ik dat toen niet. Ik had zelfs een pleeggezin toen ze klein waren. Ik wilde zo graag alles goed doen als een echte christen, want God had me toch helpen overleven, dat had ik niet aan mensen te danken, daar had ik geen vertrouwen in.
Maar na de scheiding ging er nog veel mis. Ik kon de opvoeding niet aan en nu willen twee dochters me al heel lang niet zien, de derde jongste dochter belt me elke morgen maar zij is een zombie, zwaar depressief en schizofreen. Ik hou van ze, prachtige kinderen maar ik heb het verknald en ze willen me niet meer kennen. Ik begrijp het wel, maar ik ben mijn moeder altijd wel trouw gebleven, ook al deed ze verkeerd. Er is vaak diep verdriet in me en is het nog mogelijk om toch volop te leven? Want dat wil ik, maar mag/kan dat en hoe verkrijg ik dat? Toch mijn boek schrijven? Mogelijk ben ik licht autistisch omdat ik anders ben dan anderen.
Ik zou naar bijeenkomsten willen om kennis te maken met net zulke mensen als ik en me begrepen te voelen. Ik zoek troost in het geloof want er moet meer zijn dat dit ellendig leven. Omdat ik geloof dat dat er is ben ik toch blij omdat ik hoor bij die lange rij van troost zoekers.
Frederika
Wat een herkenning Iris. Het lijkt me fijn om een keer een workshop mee te maken. Is daar een agenda van?
Twee jaar geleden no- contact gegaan met mijn psych. vader en daardoor ook met mijn moeder en zussen. Jaren van loyaliteit aan zijn destructieve en , ik zeg het even netjes, ongepaste gedrag in alle opzichten. En al zijn gedrag werd getolereerd onder het mom van ‘hij had zo’n slechte jeugd.
Het no-contact was mijn enige mogelijkheid. Ik moet en wil met alles af in mij is onze eigen (4) kinderen beschermen. Heel veel innerlijk werk gedaan en nog steeds aan het doen. Therapie, heling, mijn eigen innerlijke kind omarmen. Mijn man zegt me dat ik afgelopen jaren een transformatie heb doorgaan. Ik ben een ander mens. Zachter, heler, echter. Het leek de enige weg die ik kon bewandelen. Om m’n eigen kinderen te beschermen tegen zo’n opa.
Hoe het verder zal gaan en of ik mijn moeder zal weerzien. Waar ik op enorm op hoop ( dat ze zal scheiden van zo’n man)
Klaartje
Goed om te horen Klaartje, over je proces en wat je partner hier van zegt. Heel ernstig wat je hebt meegemaakt en wat er misschien voor je ligt.
Meer informatie en de planning van workshops kan je hier vinden: https://verdwenenzelf.org/planning-workshops/