Dit is een gastcolumn van Jerome Stoel.
Als therapeut gespecialiseerd in het werken met de gevolgen van narcistische mishandeling, kom ik regelmatig mensen tegen die in een disfunctioneel familiesysteem de rol van zondebok (scapegoat) hebben gekregen.
Dit zijn uitdagende en altijd zeer pijnlijke trajecten, omdat de lijdensdruk zo ontzettend hoog is. Deze mensen hebben bijna altijd een vechtersmentaliteit, en stoppen niet om de waarheid aan het licht te krijgen. Het pijnlijke is alleen dat dit een noodzakelijke strategie is om te kunnen overleven in het familiesysteem. Zij lijden onder de druk dat wat er ook mis gaat in de familie, vaak veroorzaakt door een of twee narcistische ouders, zij de schuld krijgen toebedeeld.
Stel je eens voor hoe het is dat diegenen die het dichtst bij je staan, je familie, je bloedlijn, zich als één front tegen je keren, wanneer je ‘uit de pas’ van het systeem loopt. Dit is ook vaak waar het begint, de zondebok heeft geleerd dat wanneer hij of zij zich aanpast, de schuld op zich neemt, er ‘niets’ aan de hand is. Maar vroeg of laat begint dit te knagen en dreigt de zondebok te bezwijken onder de last van schuld die op zijn of haar schouders wordt gelegd. Dit is het moment dat ze opstaan en voor de waarheid gaan uitkomen. Ze gaan zichzelf uitspreken, in de hoop dat iedereen wakker wordt, maar het tegendeel gebeurt. Het hele systeem gaat zich verzetten, omdat de waarheid te confronterend is.
Wat ik steeds weer zie is dat de zondebok door iedereen labiel en gestoord wordt verklaard. Wat gebeurt er? De zondebok zal al dan niet onder dwang hulp moeten zoeken om te ‘genezen’. De roep om erkenning wordt vervolgens door de hulpverlening niet herkend maar weggezet in het hokje ‘waanideeën’, onbehandelbaar of gewoon een lastig persoon met een aanpassingsprobleem. Dit is extra traumatiserend, omdat dus de instanties die hulp moeten bieden, het tegendeel bereiken.
Mensen die hier onder lijden zijn bijna altijd zwaar getraumatiseerd, al dan niet met dissociatieve verschijnselen of verhoogde psychosegevoeligheid.
Zondebokken ontwikkelen hierdoor meestal het vermogen om zonder hulp van buitenaf met zichzelf een helingsproces aan te gaan. Dit is een grote kwaliteit maar ook een kille eenzame weg. Bijna altijd is er maar één mogelijkheid, en dat is breken met de familie. En een nieuwe veilige ‘familie’ vinden in de vorm van een liefdevolle partner of een andere liefdevolle steungroep.
Het mag in de reguliere zorg veel breder gedragen en herkend gaan worden wat de destructieve effecten van narcisme in families zijn.
Jerome Stoel zit in het netwerk van het Verdwenen Zelf.
105 reacties op “De zondebok”
Ooh dit komt zo binnen.
Sterkte, ik hoop dat je bij jezelf kunt blijven.
Hier zit ik dus middenin, alsof dit over mij geschreven is. Ik heb via jullie netwerk vorige week eindelijk de juiste therapeut gevonden. Wat zijn jullie allemaal fantastische kanjers op dit vakgebied! Dankzij jullie ben ik straks van mijn enorme trauma af en kan ik eindelijk echt leven.
Lieve groet, Roos
Fijn dat je een therapeut gevonden hebt Roos! Veel sterkte en heling toegewenst.
Precies zoals t gaat.., echt zo goed omschreven.
Zag ik laatst ook toen ik bij cardioloog voor ecg ivm hartkloppingen.
Ik las even mee met de anamnese
Stond er in de anamnese ; aanpassingsproblematiek 😒😒
Ik deed niks anders als aanpassen.
Te danken aan een huisarts en maatschappelijk werker.
Blijf dicht bij jezelf iig 🙏
Voor iedereen die r mee te maken heeft wens ik sterke en geef de moed niet op.💝💪
Dank je wel voor je bemoedigende woorden Erica. Ja die vooringenomenheid maakt het niet makkelijker.
Ik herken dat behoorlijk veel. Intussen weer op de been, een warm mens geworden, kan nu ook ns wat voor de ander betekenen, geniet daar ook van, en soms voelt het nog eenzaam, ook al herstelt dat ook.
Dank je wel. Wat treffend beschreven. Ik heb wel gemerkt dat je bij een narcist altijd de zondebok bent, alleen als het je eigen familie betreft zal het dubbel zo hard aankomen. Weggaan van een narcist is altijd een eenzame weg en je moet ongelofelijk sterk zijn. Als je geluk hebt staan er een of een paar mensen om je heen die een beetje begrip hebben. De narcist strijkt al zijn paadjes glad en als het nodig is neemt hij gewoon subtiel een andere rol aan. Ik heb het ervaren in werk en relatie. Gelukkig kom ik uit een liefdevolle familie. Ook ik ben uit het dal gekrabbeld en dat heeft veel tijd gekost. Mijn kinderen en familie zijn nog om me heen en mijn geloof heeft me zeker geholpen. Degenen die nog in een situatie met een narcist zitten, wil il ik heel veel kracht en moed wensen en lieve mensen om hen heen om hen te helpen!
Ja dat klopt Evie van die zondebok. En soms word je weer opgehemeld maar dit blijkt een facade te zijn en word je weer neergehaald. Fijn dat je een steunnetwerk om je heen hebt. Dit is naar mijn mening een van de cruciale factoren in het loskomen en het herstel wat daarop volgt.
Evie, helemaal duidelijk en goed. Het woord zondebok heb ik geschrapt en ik accepteer dat soort status niet meer, is ook niet meer nodig. Toen ik eenmaal doorkreeg wat speelde (door deze site en andere), kreeg ik mijn doel in beeld: niet alleen mens worden en herstellen van die gekte, maar ook, niet langer als underdog tegenover de narcist en diens (vaak onbedoelde) handlangers, zelfs niet als ‘gelijke’, maar als een warm mens, die lief is, en ook die narcist en de streken ervan, in het klein ziet, erom kan lachen, ‘probeer nog maar eens met je proppenschieter’. Mn doel was ook, haar af en toe te ontmoeten omdat ze me spiegelt, of ik echt vrij ben, en daar al ben. Nou, intussen is dat zo, en daarom kom ik er nu niet meer, zonde van de tijd. En herstel gaat verder en verder, ben van mensen gaan houden, ben aan het leren dat anderen mij ook leuk vinden inclusief mn tekortkomingen. Soms kan ik iets betekenen voor anderen die dat nodig hebben. Niet omdat het moet, maar omdat het soms even zo loopt.
Wat fijn om te lezen. Het zijn zeker de ervaringsdeskundigen die een verschil kunnen maken. En verder, het leven is een groot proces. Blijf vertrouwen.
Hier staat precies waar ik bang voor was en wat nu ook gebeurd in mijn scheidingsproces. Ik word neergezet als labiel en slechte ouder terwijl mijn aanstaand ex alles doet om de controle te houden.
😞. Ik vraag me echt af hoelang ik dit nog vol moet en kan houden.
Lieve anoniem..
Laat je eigenwaarde..nooit vernietigen.
Jij weet beter twijffel niet!
De muren zijn hard en dik..maken ook eenzaam..
Bal je vuist en blijf overeind.
Liefs van een lotgenoot
Fijn om bemoedigende woorden te lezen van een lotgenoot. Ik hoop dat je hulp hebt en een steunend netwerk om je heen. En als we middenin een storm zitten lijkt het alsof er nooit een einde aan komt maar ook dit zal veranderen. Houd vol!
Ook mijn broer en ik waren de zondebokken thuis. Mijn broer kreeg de diagnose “manisch depressief”. en omdat zijn huisarts niet zag wat het werkelijk was en hij niet kon praten door schaamte en schuldgevoel heeft hij zelfdoding gepleegd. Ik ben wel hulp gaan zoeken, maar kreeg niet de hulp die ik nodig had.
Zelf ben ik veel gaan zoeken op internet en ben mezelf gaan helen. Ik ben weer mezelf maar het was een hele lange zware tijd. Ik heb afscheid genomen van mijn narcistische moeder en broer en de rest van familie en zorg goed voor mezelf en LEEF.
Wat een weg Adje! Maar het laatste woord wat je schrijft doet me deugd; LEEF!
Ohh mijn leven.
Ik hoop dat er lichtpuntjes in je leven zijn. Want die zijn er altijd, al moeten we ze soms diep zoeken. Sterkte!
Ik ben al opgekrabbeld Jerome. Maar was een alleengaande weg.
Ik zie alles wat er nu speelt. Ik sta er nu ver buiten.
Wat een treffend stuk is dit voor mij op dit moment. Dank, dank dank.
“Ze gaan zichzelf uitspreken, in de hoop dat iedereen wakker wordt.”
Nou nee, dus niet.
“Zondebokken ontwikkelen hierdoor meestal het vermogen om zonder hulp van buitenaf met zichzelf een helingsproces aan te gaan. Dit is een grote kwaliteit maar ook een kille eenzame weg.”
Soms word je uitgestoten. Wat ik dan nu maar dankbaar accepteer.
Verwijten met de onnavolgbare logica van de narcist kloppen natuurlijk van geen kant, maar worden door de rest van de familie gewoon zoals gepresenteerd aangenomen.
Het zij zo.
Eigen heling is nu mijn prioriteit. Dan maar geen familie.
Ik heb mijn eigen gezin, een tuin en een poes. Ik ben er nog.
Je bent er nog! Dank je wel voor je reactie.
Zo herkenbaar dit ….Recht in mijn hart. Bedankt .Zo fijn de herkenning in dit zo ontzettend zware proces van breken.
Dank je wel Lil, fijn dat je er herkenning in vindt. En wat mij altijd bemoedigd is dat we niet alleen staan, ook al voelt dat vaak wel zo.
Mijn moeder heeft zich tegen mij gekeerd. Ik heb geen respect omdat ik een grens aangaf. Ze vertelde dat het aan mij lag en ze geen moeder meer wilde zijn
Mijn broer brak met mij omdat ik volgens hem het probleem ben zonder ooit naar mijn verhaal te luisteren
Mijn vader speelt telkens een spelletje en als ik aan geef dat hij te ver gaat dan doet hij net of ik mentaal niet in orde ben. ‘Kan je het allemaal niet aan ?’ Of ‘ ik hoop toch dat ik je geleerd heb vroeger om niet zo te zijn ‘
Daarnaast heb ik 2 schoonouders die altijd overal de aanhang de schuld van geven. Bij al hun 3 kinderen doen ze dat.
Als je overal de schuld van krijg. Kom je daar niet makkelijk uit. Maar iemand vinden die je geloofd? Dat is er ook niet echt heb ik gemerkt
Wat naar, helaas hoor ik deze verhalen vaker. Alsof er nergens steun te vinden is. Alsof er niemand is die dit begrijpt. Ik hoop dat de reacties van de anderen wat troost bieden.
Dankjewel Jerome dat jij als therapeut een bericht plaatst op de site voor de slachtoffers van het verdwenen zelf. Wat voelen wij ons daardoor gesterkt!! Echt heel veel dank. Ik zou willen dat jouw bericht en alle reacties van ons doelwitten ook te zien zou zijn op de website van het verdwenen zelf voor professionals. Want ik hoop dat er veel professionals zullen zijn die ook doorklikken naar de website van het verdwenen zelf voor slachtoffers. Ik ben zo blij met jouw bericht en al het goede werk van de mensen van het verdwenen zelf. Uit de grond van mijn hart: DANKJULLIEWEL!
Mooi dat je dit zegt, ik zal het met het VZ opnemen. Maar voor nu, met heel veel liefde gedag.
Dank voor dit duidelijke verhaal ..ik vergeet soms bijna dat mijn kinderen door mijn narcistische ex man ook problemen hebben …de jongste droeg hij op handen en de oudste was echt de pineut …zij heeft daar nog veel last van en heeft na mijn scheiding met haar vader gebroken..ze wist al veel eerder dan ik hoe hij in elkaar stak..dat hoorde ik later van haar…ze is dit helemaal in haar eentje aan t verwerken en we praten daar wel eens over..ze is allang volwassen dus ik kan haar niet naar een psycholoog sturen al zou ik dat soms wel willen..want t gaat nog niet zo goed met haar…..maar we helpen elkaar waar we kunnen en hebben een heel goeie band..
Dank je. Vergis je inderdaad niet in wat het is om een goede band te hebben. Uiteindelijk gaat het erom dat iemand kan ervaren dat er ook hechtingsrelaties bestaan waarin je niet op je hoede hoeft te zijn, waarin vertrouwen vanzelfsprekend is. Verder is het natuurlijk helemaal aan haar of ze professionele hulp wil zoeken of niet. Daar mag je haar in vertrouwen, dat ze die afweging zelf kan en wil maken. Fijn dat ze jou heeft.
Jerome, dit stukje gaat zeker ook over mijn leven! De familie kiest voor de kant van mijn inmiddels overleden moeder. Op eigen kracht en met vallen en opstaan moest ik hieruit zien te komen. Mijn familie kreeg alle gelijk van de wereld. Ik heb een vorm van autisme en vanzelfsprekend lag alles daaraan. Mijn moeders familie wil contact wat geen contact is. Omgaan met mijn autisme is voor hen mijn moeder afvallen. Met de dubbele problematiek kreeg ik ook nooit een relatie. Mijn autisme wilden ze wel accepteren maar dan moest ik eerst in therapie om te leren om met mijn familie om te gaan. Ik houd me nu maar voor dat er nog genoeg narcisten rondlopen om deze vrouwen ‘gelukkig’ te kunnen maken. Ik steek hier al heel lang geen energie meer in. Van mislukkingen leer ik niets meer aangezien deze gaan over de onveranderbare hoofdstukken uit mijn leven van enerzijds autisme en anderzijds destructieve familierelaties. Mijn ASS staat in de weg om voor mijn familie in de pas te kunnen lopen. Mijn jongste nicht heeft haar dochter naar mijn moeder vernoemd. Dat werd het definitieve sluitstuk naar mijn familie toe. Op dat moment wist ik dat ik er definitief nooit meer vanaf kan komen. Ooit las ik het boek ‘Slachtoffers als zondebokken’ van Jan J.M. van Dijk wat deze achtergrond in een deels andere context treffend beschrijft (moet volgens de geldende spellingsregels toch ècht met een ’t’ en niet met een ‘d’ worden geschreven in de derde persoon enkelvoud tegenwoordige tijd, noot voor de redactie. Ik betwijfel of dit boek nog in de handel is. Aan alle oplossingen die ik tegenkom heb ik zo slechts ten dele wat. De psycholoog die mij onderzocht op autisme wilde mij zo een bijeenkomst voor mijn familie laten organiseren waarop zij mijn autisme zou gaan uitleggen. Dat zou letterlijk bloedlink zijn geweest aangezien ze voor een deel wat zouden doen en dan van mij de rest als wisselgeld daarvoor zouden vragen. Vrouwen die op zoek zijn naar een relatie passen in feite deze tactiek ook toe onder hem mom van ‘Samen uit, samen thuis’, klinkt logisch maar het klopt niet aangezien het over kwesties gaat waar ik niet uit vrije wil voor koos. Mentale strijd leveren zit in al mijn spieren en botten. In therapie heb ik moeten leren dat het leven niet uitsluitend daaruit bestaat.
Dank je wel voor het delen van je verhaal Willem. Belangrijk omdat dit belangrijk is en herkenbaar voor andere mensen met autisme.
Enorm herkenbaar. Zelf veel lezen en net zolang zoeken tot ik een geschikte therapeute had gevonden hebben me uiteindelijk geholpen, maar een diep ingebakken gevoel van nooit genoeg zijn en snel aan mezelf twijfelen krijg ik maar moeilijk uit mijn systeem. Ik weet inmiddels 10 jaar dat beide ouders narcisten zijn en dat ik hun scapegoat was. In 2006 heb ik al met ze gebroken en pas in 2015 de erkenning van broer en zussen gekregen dat zij altijd tegen mij zijn opgezet, van kleinsaf aan (ik ben de oudste). Het was de beste keus ooit om alle binding met ze te verbreken, sindsdien heb ik veel meer rust en ben ik gelukkig met mijn man en zijn familie, en met 1 van mijn zusjes. De rest geen contact meer mee, we zijn te veel van elkaar vervreend.
Wat een reis heb je afgelegd! Fijn dat je deze moeilijke keus heb kunnen maken en dat deze uiteindelijk goed heeft uitgepakt.
Dit lange, eenzame traject ben ik gegaan. Inmiddels al 7 jaar stabiel, ondanks diagnose bipolair en al 2 jaar zonder medicatie. Omdat ik een flinke tijd heb gebroken met familie en mijzelf ben gaan opbouwen. Het allerbelangrijkste wat ik heb geleerd: je bent dan wel zondebok, maar het gaat niet wezenlijk om JOU. Zodra het lukt niet meer alles binnen te laten komen wat de ander zegt, krijg je ruimte en keuze in de omgang met de narcistische ander. Ik heb het opgegeven ooit om mijn kern, mijn diepste wezen, gezien en gekend te worden door mijn familie. Daar heb ik gelukkig veilige anderen voor gevonden. Maar de bloedband bleek voor mij niet te verbreken, Vooral niet met mijn moeder. Dus heb ik mij geoefend in ander gedrag. De wetenschap dat iemand met narcisme, voor mijn moeder noem ik dat empathisch beperkt, met niemand echt intiem kan zijn, betekent dat ik niet meer verwacht, hoop, dat ze dat ooit met mij kan zijn. Of het houden van is? Wat wij met elkaar hebben? Toch wel, van mijn kant. Maar de verwachtingen zijn weg. Ik heb voor het oefenen voor dit gedrag bijzonder veel gehad aan de youtube filmpjes van dr. Les Carter. Echt een aanrader.
Maar voor alles: vind je eigen stem, werk aan jezelf, lees alles en alles, zoek deskundige hulp! (Dank aan boeken Iris en zeker ook aan Jerome:), word deskundige, want het vereist wel bijzonder veel van een mens om dit te bereiken. Maar ik voel mij completer worden, nu ik het contact niet meer uit de weg ga. En mij niet meer onderuit laat halen.
Mijn leven word niet meer door narcisme bepaald. Dat is vrijheid.
Dat wens ik iedereen toe. Ben er zelf 52 voor moeten worden. Hopelijk lukt het anderen wat eerder.
Sterkte en lieve groet van Jacqueline
Dank je wel voor je bemoedigende woorden. Je beschrijft exact het dilemma van de bloedband het stemt hoopvol dat je hier een ander perspectief in kunt ontwikkelen.
Hoi Jerome,
Wat ontzettend goed geschreven en waar. En ook leerzaam alle reacties.
Ook ik heb gebroken met mijn gehele gezin van oorsprong. Ik sta inmiddels ruim aan de andere kant en wil graag tegen iedereen zeggen die dit proces nog moet doorlopen: Het is zwaar, laat je goed begeleiden, doe dit niet alleen.
En…………..het is het meer dan waard om te breken. Als je eenmaal hebt gebroken en de eerste stormen zijn geluwd en de rouw is doorlopen dan is de beloning groter dan je de redenen waarom je brak. In het web van de spin (narcist) kun je niet kijken buiten het web. Pas als je het volledige web hebt verlaten komt er een vreugde en vrijheid je leven binnen die je nooit had kunnen bedenken toen je nog in het web aanwezig was. Echt alles kantelt en er is een vreugde en groei mogelijk die je vanuit het web niet kunt zien, vermoedden.
Yes! Het is eigenlijk net als de film ‘The Matrix’. Pas als je de hele oncomfortabele stap hebt genomen om eruit te stappen, zie je hoe het echt zit. Goed om van je te horen dat er vreugde en groei mogelijk is!
Een klein stukje tekst, zo weinig woorden, zoveel betekenis. Dank je wel Jerome, dat voelt als steun.
Graag gedaan!
Mijn verhaal en ervaring!
Ik dacht van kleins af aan al dat íemand de boel moest redden bij ons thuis en die iemand was ik. Ik was de oudste en voelde me ertoe verplicht, al gebeurde dat grotendeels onbewust. Pas toen ik eenmaal in de puberteit met mezelf in de knoei kwam, bleek er helaas níemand uit ons gezin bereid om míj eens een helpende hand toe te steken. Integendeel, dit was allemaal slechts mijn eigen schuld, precies zoals alles wat er mis ging bij ons thuis altijd mijn schuld en verantwoordelijkheid was geweest.
Ik heb er tientallen jaren over gedaan om me uit die wurggreep te bevrijden waar ze me in gevangen hielden.
Nu zien we elkaar niet meer, maar ik weet dat ze er voor hun gemoedsrust nog altijd allemaal samen van overtuigd ben dat ik de bron ben van alle kwaad. Dat label heb ik en dat zullen ze nooit van me af halen, ook al zijn we uit elkaars leven, anders functioneert hun samenhang niet meer.
Ja, dat is de rol van de zondebok, en daarom kan de schuldenlast ook zo zwaar drukken. Goed dat je je uit de wurggreep heb weten te bevrijden.
Sinds enige maanden ben ik na meer dan twintig jaar af en aan therapie eindelijk achter de kern van mijn problemen gekomen. Ook ik ben de zondebok geweest in een gezin met een narcistische moeder. Een pijnlijke ontdekking, maar ook dankbaar dat ik nu mag gaan helen. Naar aanleiding van De Zondebok heb ik volgende gedicht geschreven. Ik hoop dat het mensen zal helpen inzicht krijgen in deze complexe problematiek.
De Jas
Mag ik bij jou mijn moedermantel afdoen?
Deze bedekte het kind met verstikkende stroken
Toch zijn de kleuren nog even fantastisch fraai en fel
Wil je bij mij zijn
Als ik de loden last van mijn schouders scheur
De gelogen lagen één voor één van mijn huid af pel?
Houd je mijn hand in de jouwe
Als ik voorzichtig de diepe wonden dep
En de omvang van mijn pijn zichtbaar wordt
Als ik jou de waarheid vertel?
Ik vind je gedichtje erg mooi, heel sprekend voor mij waar je mee worstelt, hier nog zo 1.
Voelen is momenteel niet helemaal mijn ding. Maar Eva, wat vond ik jouw gedichtje mooi!
Loesje, dank voor je berichtje. Het voelt heel kwetsbaar om mijn gedachten zo op papier te zetten. Daarom is het juist zo fijn als anderen het kunnen waarderen. En voor wat betreft het voelen, ook ik worstel daarmee. Het gedichtje geeft de hoop weer dat ik voorzichtig zal durven te gaan voelen, maar ook hoe eng het is en ik het proces niet alleen aan durf te gaan. Ik wens je alle steun en compassie die je nodig hebt om jouw weg te bewandelen. Voorzichtig, stapje voor stapje.
Eva
De Zondebok
Als ik verlies ben ik verloren
Ik ben zo bang
Verloren te gaan
Want ik wil leven
Maar ben als de dood
In dit bestaan
Er is geen lucht
Ik stik van angst
Laat me winnen
Als ik win mag ik er zijn
Dan heb ik mijn zin
Nooit heb ik gewonnen
Alles bleek verzonnen
Nooit heb ik bestaan
Misschien straks als
Ik dood ben gegaan
Ik hoor het huilen
Van een kind in groot verdriet
Schreiend mamma
Die is er niet, net als ik
Verloor ook zij
Angst en vervreemding
Onthechting en verlangen
Alles is leegte en duisternis
Op deze aarde is er
Niets dat ik verlang
Behoudens de liefde
Van kinderen en familie
Waar ik bijhoor, bij wil horen
Maar ze weren mij
Als een rode lap op een stier
Ik ben een lammetjes dier
Ha Frederoka,
Wat een mooi gedicht, maar ook zo pijnlijk. Ik heb ook altijd slechts de wens gehad er echt bij te horen. Een liefdevolle plek. De schreeuw van het kind hoor ik nog elke dag 😢
Ik vergis me, het is Eva die me berichtte.
Was ik nog maar jong dan kon ik met mijn kunstzinnige talenten bezig gaan. Doordat ik geen enkele eigenwaarde had heb ik meook niet kunnen ontwikkelen. Ik heb wel gestudeerd, maatschappelijk werk en theologie, Maar ik voel me helemaal kunstenaar.
De jaren die ik nog hè/ besteed ik daaraan en aan dichten en schrijven.
Dag lieve Eva, fijn dat je mijn gedicht begreep en voor jou allergoeds en voorspoed in je persoonlijk leven.
Herkenning en erkenning ervaar ik in dit stuk…zo ging het voor mij ook!!
Dankjewel Jerome, het doet me zeer goed!!