Omgaan met de levende erfenis van je jeugd

Dit is een blog van Summermoon

Als je net als ik zowel narcistische mishandeling in je parterrenatie als in je jeugd hebt meegemaakt, dan is het een hele kluif om hiervan te herstellen of überhaupt om te gaan met de symptomen. In mijn eerdere blogs vertelde ik hier al veel over. Wat ik nu graag met jullie wil delen is een boek waar ik veel aan heb: “De levende erfenis van trauma transformeren”, geschreven door Janina Fisher*.

Dit boek kan een geweldige aanvulling zijn op de boeken van Iris Koops: ‘Herstellen van narcistische mishandeling’ en ‘Verder na narcistische mishandeling’. De boeken van Iris helpen je om de patronen van narcisme te herkennen en de gevolgen ervan in te zien en ook hoe je ermee om kunt gaan. In haar boeken las ik al e.e.a. over trauma, waar ik me erg in herkende. Inzicht in je eigen traumasymptomen is heel behulpzaam; je gaat jezelf en je reacties veel beter begrijpen. We hebben als slachtoffers van narcisten allemaal traumatiserende gebeurtenissen meegemaakt: heel pijnlijke ervaringen. Terwijl ‘gewone’ ervaringen een begin en eind kennen, voelt een traumatische ervaring aan alsof deze nooit voorbijgaat. Janina Fisher legt in haar boek met de rake titel uit waarom trauma zorgt voor een ‘levende erfenis’ van symptomen en hoe we hiermee om kunnen gaan.

Zij legt helder uit dat in je lichaam de herinneringen aan traumatische gebeurtenissen zijn opgeslagen. Door te leren anders naar jezelf te kijken en te ontdekken hoe het trauma zich steeds manifesteert, word je je bewust van het gevolg van traumatische ervaringen. Op die manier krijg je handreikingen om de weg naar genezing van je beschadigingen te vinden.

Herinneringen aan traumatiserende gebeurtenissen zijn vaak gefragmenteerd, missen samenhang of ontbreken helemaal. De gevoels- en lichaamsherinneringen die zijn juist vaak heel levendig. Ze worden ook gemakkelijk getriggerd en kunnen dan stress- en overlevingsreacties reactiveren. Het gevoel van onveiligheid blijft bestaan en de schaamte, angst en woede worden steeds opnieuw ervaren.

Ik zelf voel steeds duidelijker wanneer ik getriggerd ben en dat is voornamelijk overdags het geval. Ik weet inmiddels dat dat komt omdat ik vroeger als kind nooit stil mocht zitten. Wij moesten altijd iets doen: stofzuigen, planten water geven, was opvouwen, boodschappen doen, ramen zemen, afstoffen et cetera. Als we ouder werden, kwam er weer een taak bij. En die lijn heb ik zo doorgezet in mijn werk en in mijn leven met mijn narcistische ex. Zo ging ik altijd maar weer mijn eigen grens over. Ik voel mijn grens intussen wel, maar heb nog steeds de neiging om door te blijven rennen.

Ik realiseer me dat ik ook door bleef gaan om mijn traumatische herinneringen als het ware ‘voor’ te blijven. Maar dan ben je eeuwig op de vlucht. Ik probeer nu te vertragen, en inderdaad, er komen herinneringen aan vroeger en/of situaties met mijn ex boven. Ik word verdrietig als ik bepaalde muziek hoor, die bepaalde herinneringen bij me oproept.

Door het boek van Janina heb ik nu veel meer inzicht in wat er in mij gaande is. Er wordt heel goed uitgelegd wat triggers zijn (dingen die aan het trauma gekoppeld zijn) en dat je daar lichamelijk heel sterk op kunt reageren. Triggers kunnen zijn:

• Geluiden (hard en zacht), muziek
• Geuren
• Namen, woorden
• Gebeurtenissen
• Mensen en hun gedrag

Als je weet wat je triggers zijn en je ze herkent dan kun je jezelf en je lichamelijke reactie daarop beter begrijpen. Voorbeelden van wat je kan voelen als je getriggerd wordt:

• Hart gaat sneller kloppen
• Snellere ademhaling
• Trillende handen
• Boosheid, huilen
• Sneller, druk praten

In ons geval komt het komt erop neer dat je als gevolg van jarenlange emotionele en psychische mishandeling een overbelast zenuwstelsel kunt hebben, wat zich uit via Post Traumatische Stress of PTSS. Het lichaam reageert heel sterk op gevaar of triggers (in ons geval de narcist en zijn/haar gedrag).

Janina legt uit: ons sympathische zenuwstelsel geeft ons lichaam een adrenalinepiek om adequaat op gevaar te kunnen reageren. Adrenaline stelt je in staat om actief te worden en te vechten of te vluchten om jezelf in veiligheid te brengen. Maar als het verstandiger is om niet te vechten of te vluchten, dan helpt ons para-sympathische zenuwstelsel ons door andere stofjes vrij te maken zodat we juist niet vluchten of vechten. Dan worden we lichamelijk inactief en stil of dissociëren omdat dat het op die manier dragelijker is.

Wat je ook leert tijdens het lezen van dit boek, is dat er allemaal manieren zijn waarop getraumatiseerde mensen met de voortdurende staat van alertheid en het gealarmeerd zijn van hun lichaam omgaan. Een paar voorbeelden:

• Actief bezig zijn. Zoals sporten, hardlopen, fietsen, wandelen. Door actief te zijn verbruik je de adrenaline en word je rustiger.
• Eetstoornissen (zorgen voor een gevoel van controle en geeft een verdoofde staat van zijn).
• Overmatig alcohol en/of drugsgebruik: dat haalt de scherpe kantjes van de stress en pijn af: niet meer voelen (is ook verdoven).
• Workaholic zijn: dat biedt houvast en zorgt voor afleiding.
• Perfectionist zijn: ook een vorm van controle. Dat zorgt voor een voorspelbare situatie, stelt gerust en zorgt voor afleiding.

Al deze dingen zijn manieren, die erop gericht zijn om de stress niet meer te hoeven voelen. Je kunt daar ook in doorslaan en het extreem veel gaan doen. Dat daar destructieve patronen en gewoonten bij zitten? Zeker! Maar het zijn allemaal pogingen om jezelf te helpen en te kalmeren, vanuit de situatie waar je toen inzat: vaak zonder hulp en alternatieven. Zo maakte je het ondraaglijke tenslotte dragelijk.

Juist als je getriggerd bent, heb je je ratio nodig om voor jezelf vast te kunnen stellen of er wel daadwerkelijk gevaar is. Dit legt Iris ook uit in haar tweede boek en Janina Fisher gaat hier in haar boek uitgebreid op in. De gebieden in onze hersenen waarmee we logisch nadenken of de situatie kunnen beredeneren werken nauwelijks als we getriggerd zijn. Dat komt vanwege de noodzaak om aan het gevaar te kunnen ontsnappen en jezelf in veiligheid te brengen: het instinct neemt het over. Ons lichaam onderdrukt het denken (plannen, organiseren, beredeneren) tijdelijk.

En precies dát is de reden dat we ons vaak niks of weinig meer kunnen herinneren van de traumatische gebeurtenis. Onze hersenen gebruiken die delen op dat moment niet meer zodat de schok minder heftig is en we kunnen overleven door op de juiste manier te handelen. Als er voldoende rust is, gaan die delen van onze hersenen weer meedoen. En dan realiseer je je dat het niet leuk was, maar wat gebeurde er nou precies? Je weet alleen nog maar stukjes.

Als je je kan realiseren dat je uit de situatie bent dan is het (onbewuste) zoeken naar rust en veiligheid niet meer nodig. Want het gevaar is er niet meer. Dit is makkelijker gezegd dan gedaan. Ook daarom vind ik het boek van Janina heel prettig: je gaat jezelf veel beter begrijpen. Trauma grijpt heel diep in en het is best een klus om met de gevolgen om te kunnen gaan. Daarbij kunnen de 26 werkbladen in dit boek ook behulpzaam zijn. Ze helpen je om je bewust te worden van je triggers en bieden ze je ook handreikingen hoe je ermee om kunt gaan om het dragelijker te maken.

Dit boek is een belangrijke vorm van psycho-educatie. Als je eenmaal kennis en inzicht hebt in je trauma, kun je het beter hanteren en leren om jezelf te kalmeren. Tevens kan het een goede voorbereiding of aanvulling zijn op traumatherapie omdat je minder ongerust hoeft te zijn over je gevoelens tijdens de therapie. Je kunt het allemaal beter plaatsen.

* De levende erfenis van trauma transformeren – Janina Fisher
Een werkboek voor getraumatiseerde mensen en therapeuten