Een lange weg

Dit is een gastcolumn van Mika

Het is (helaas) zo dat je opvallend of afwijkend gedrag niet snel opmerkt bij een narcist of psychopaat. Dat merk je alleen op als je heel nauw met ze verbonden bent (als partner, kind, ouder, collega). Erger nog, zij kunnen de ander laten geloven dat jij als partner, ouder, zus, collega, degene bent die afwijkend gedrag vertoont of ziek bent. Zij laten je niet achter hun masker kijken.

Ik ben kind van narcistische ouders en had een narcist als partner. Tot voor vier jaar terug nooit gehoord van narcisme en ik kon zelf niet geloven dat wat er gebeurde ook werkelijk de bedoeling was. ‘Te absurd, dat bestaat gewoonweg niet. Zo respectloos, meedogenloos gaat er niemand met de ander om’, daar was ik van overtuigd. ‘Ze zullen het wel niet weten en snappen mij gewoon niet’, zei mijn vertrouwen. Zo vol van vertrouwen in de mens, in mijn ouders, in mijn zus en later in mijn partner was ik. Ik leerde van mijn ouders wie ik wel en wie ik niet moest vertrouwen. Mensen die het goed met me voorhadden moest ik vooral niet vertrouwen. Dat werd niet gezegd, maar die mensen werden bij me weggehouden of daarvan werd gezegd dat ze meelopers waren of te zoetsappig. Als ik blij was met zo’n contact en dat aan mijn ouders of partner liet zien, dan zorgden zij er voor dat ik daar anders over ging denken of de mensen bleven zelf weg.

Dan lag het dus aan mij. Ik was te gevoelig. Ik probeerde te veranderen. Een therapeute liet mij eens naar mezelf kijken op een soort tv-scherm. Ze vroeg aan me wat ik zag. Ik heb lang gekeken en wilde zeggen: ‘verdriet, ellende en weet ik wat’, maar dat was meer omdat ik niet voor niets bij de therapeut zat. Echter, ik zag dat niet. Ik keek mezelf aan en ik zei: ‘Ik weet het niet, ik zie eigenlijk niks’.
De therapeute vroeg me of zij mocht zeggen wat zij zag. ‘Jazeker’, zei ik, altijd ruimschoots openstaand voor de mening van de ander, zoals ik was afgericht door mijn ouders. Maar ook verrast dat zij dus blijkbaar wel wat zag. ‘Ik zie iemand die niet weet hoe het zit’, zei ze.

En ja, daar had ze gelijk in, dat zag ik ook, al wist ik niet wat ze bedoelde. Na verloop van het gesprek vroeg ze me waarom ik mijn partner zo hoog op een voetstuk zette. Ik wist het niet. Ik vond dat dat wel meeviel. Ik vertelde ook wat er gebeurde als ik tegensputterde. Hoe mijn partner boos werd tijdens het eten omdat hij vond dat er tijdens het eten niet gesproken mocht worden. We zaten vaak met 7 personen (waarvan 5 kinderen) aan tafel. We bespraken de dag. Mijn zoon moest buiten gaan eten met zijn bord. De therapeute zei: En waarom zei je dan niet: ‘als jij je daaraan stoort, ga je zelf buiten eten’. Mijn hart sloeg minstens 50 keer over. De therapeute zei het zo rustig en zo oprecht dat ik ervan schrok. Die keus was er dus, die was ik alleen vergeten, zou ook niet bij me opkomen, maar absoluut niet toepasbaar in mijn situatie omdat dat woede en ruzie teweeg zou brengen! Maar ik wist dat ze gelijk had. Ik zei echter niet dat dat niet kon, dat die optie geen optie zou zijn. Ik vond haar lief, maar wel dom omdat ze dat zei. Ook dat zei ik niet tegen haar.

Ik aarzelde, maar vertelde het thuis toch aan mijn partner. Hij reageerde heel laconiek (geslepen zeg ik nu). De therapeute kende de situatie niet en hij liep meteen weg. Mijn onderwerp was niet belangrijk en kletskoek was de boodschap die ik daarmee kreeg. Daarmee haalde hij mij meteen ook naar beneden en was ik weer terug bij af. Die therapeute heeft me daarna nog een keer een kaartje gestuurd. Ik voelde dat ze me met dat kaartje iets wilde laten zien, iets wilde zeggen, maar ik wist niet wat.

Toen ik op een dag met een vriendin meereed, stak zij een sigaret op in haar auto en bood mij er ook een aan. Zij kende mij goed en zag dat ik daar van schrok. Ze zei vol overtuiging en zelfvertrouwen: ‘Ja, je ziet het goed. Ik rook een sigaret in mijn auto. Dit is mijn auto en daarin mag ik roken als ik dat wil’. Ik mocht niet roken in de auto. Van thuis uit niet en ook van mijn partner niet. Ik had zelf ook een auto, maar durfde daar echt niet in te roken, want owee als hij dat zou ruiken!

Dit zijn voorvallen die je niet benoemt bij een therapeut, want dit is je leven wat je heel normaal vindt. Je hebt geen mening, je hebt geen identiteit, je bent iemand anders. Je bent iemand die het iedereen naar de zin maakt, naar de mond praat. Ik leefde niet vanuit mezelf, want dat kende ik niet eens. Ik overleefde zo goed en kwaad ik dat kon en dat was mijn leven.

Het is heel triest als je in zo’n chronische situatie zit. Je weet dat er dingen niet kloppen, maar kunt je vinger er niet opleggen. Als je goed probeert te kijken dan word je op jezelf teruggewezen. De narcist is ‘vrolijk’ en doet zijn ding. Ik vroeg me vaak af wat ik zo fout deed dat ik het ook niet gewoon leuk kon hebben en vrolijk kon zijn. Ik speelde vaak dat ik vrolijk was of het leuk had. Want dan waren mijn narcisten ook leuk en vrolijk. Ik moest wel vrolijk en leuk zijn op het juiste moment, maar ook daar was ik supergoed in opgeleid door mijn narcisten. Eigenlijk was het altijd proberen om de boel in goede banen te leiden. Lukte dat, dan had ik zelf ook even een leven. Dat was mijn dagelijkse bezigheid.

Ik heb overal hulp gezocht eigenlijk, maar niets gevonden waar ik voor de langere termijn of de rest van mijn leven wat mee kon. Tot ik op het Verdwenen Zelf kwam. Hier las ik mijn leven. Ik heb veel gehuild. Gehuild om de gruwelijke pijn toen ik besefte wie mijn ouders en partner werkelijk waren, maar ook om de erkenning, herkenning en bevestiging. Ik ben Iris dankbaar voor haar onvoorwaardelijke inzet. Haar boeken zijn tot in detail beschreven. Wat ik vooral fijn vind aan de boeken is dat Iris je nergens het gevoel geeft dat jij misschien toch ook wel aan schuldig bent aan de mishandeling. Ik weet dat dat ook niet het geval is, maar daar kom ik wel vandaan en vaak lees ik het op het internet toch nog tussen de regels door. Dat is zo’n misvatting, dat is funest als je slachtoffer was. Die bevestiging, ook al weet ik het zelf, is voor mij de meest helende pleister op die diepe wonden.